قلعه جوشین
قلعه جوشین در ۲۶ کیلومتری غرب ورزقان و ۶ کیلومتری روستای جوشین و ۳۰ کیلومتری غرب خاروانا در مرکز ناحیه تاریخی دیزمار ارسبارن و مابین روستای گال و جوشین به مرکزیت شهر باستانی خاروانا و در یک منطقه کوهستانی سخت‌گذر در بالای یک کوه مرتفع قرار گرفته‌است. در کاوش‌هایی که در آن صورت گرفته، سفالینه‌هایی از هزارهٔ اول قبل از میلاد و قرون اولیه اسلام به دست آمده‌است. قلعه جوشین که احتمالاً از قلعه‌های بابک خرمدین بوده و در حال حاضر بقایای بسیار کمی از آن به جا مانده است. قلعه بر فراز یک کوه صخره‌ای در یک منطقه کوهستانی زیبا در شمال غربی شهر ورزقان واقع شده است، ارتفاع قله از سطح دریا در حدود ۱۸۰۰ متر است[۳]. مسیر رفت از تبریز به ورزقان و از آنجا در جهت شمال غربی به طرف روستای خاروانا می‌باشد. فاصله تبریز تا ورزقان ۹۷ کیلومتر و فاصله ورزقان تا پای قلعه هم باید چیزی در حدود ۴۵ کیلومتر است. قدمت این قلعه به هزارهٔ اول قبل از میلاد و قرون اولیهٔ اسلامی می‌رسد.
دره رود جوشین ارتفاعات رشته کوه پیر سقا را از ارتفاعات قلعه جوشین جدا کرده است. در گذشته گردنه صعب العبور گال در مجاورت قلعه جوشین عمده‌ترین مرکز تجمع راهزنان بوده است. قلعه در بالای کوهی بنا شده که شیب سه طرف آن بسیار تند است و نمی‌توان بالا رفت. فقط از یک مسیر تنگ کوهستانی یک یا دو نفر به سختی می‌توانند صعود کنند. این قلعه جنبه دفاعی داشته و گفته می‌شود در زمان حمله اعراب در زمان خلیفه دوم، قلعه جوشین مرکز مقاومت مردم محلی دیزمار بوده است و اعراب بارها شکست خورده در نهایت با خدعه توانستند این قلعه را تسخیر کنند. در این قلعه اتاق‌هایی با سنگ و ملات آهک و گچ جهت زندگی افراد در بالای کوه شده و حوضچه‌هایی جهت ذخیره آب در دامنه کوه ایجاد شده و آثار آن باقیست. سفال‌هایی که در دامنه قلعه جوشین پیدا شده است از دوران هخامنشیان تا سده ششم بعد از اسلام مربوط است.
ارتفاع قلعه از دریا در حدود ۱۸۰۰ متر و پله‌های ورودی این قلعه از سنگ تراشیده شده و همینطور به قوت خود باقی‌مانده‌اند، از بقایای قلعه دو صخره بزرگ در جناهین شرقی و غربی که احتمالاً برای دیدبانی استفاده می‌شده و حوزچه‌های حفر شده در داخل سنگ‌ها که برای ذخیره آب بکار می‌رفته است. تعدادی گودال‌های کوچک استوانه‌ای را نیز می‌توان نام برد که محل استقرار مشعل بوده. این قلعه در زمان قدیم یک مرکز فرماندهی و در پایین آن محل سکونت نیروهای دفاعی قرار داشته است.
جوشون
قلعه تاریخی جوشین را با نام جوشون هم می‌شناسند که موقعیت سه طرف آن را شیبی دیوار مانند احاطه کرده است و تنها راه ارتباطی آن گذریی تنگ است که فقط یک یا دو نفر می‌توانند به زحمت از آن بالا روند. به این علت نگهبانی و دفاع از این قلعه حتی با تعدادی معدود هم ممکن بوده است.
قلعه جوشین که درست روبروی امامزاده سید ابراهیم خلیل قرار گرفته، کاربرد دفاعی داشته و به این جهت اتاق‌های سرپوشیده جهت زندگی در داخل قلعه تهیه کرده‌اند. اغلب این اتاق‌ها از سنگ لاشه و ملاط گچ و آهک ساخته شده‌اند و در نزدیکی آن می‌توانید حوضچه‌هایی متعدد را دید که در سطوح مختلف کوه برای جمع آوری آب باران، ایجاد شده است. در گذشته قلعه دارای یک آسیاب و سه استخر سنگی بوده که بطور کامل با دست تراشیده شده بودند. همچنین مسیر پله‌ای که به استخرها ختم می‌شوند هم سنگی و دست ساز هستند.
ارتفاع قلّه‌ای که باید از آن بالا رفت تا به قلعه جوشین برسید از سطح دریا در حدود ۱۸۰۰ متر است. در واقع این ارتفاع برای کوهنوردی چندان دشوار نیست اما برای صعود به این قلعه نیاز به مهارت‌های حرفه‌ای است. برای فتح قله جوشین باید لوازم فنی و صخره نوردی بهمراه داشت.
امکاناتی که در زمان قدیم در قلعه مورد اســتـــــفـــاده قرار می‌گرفت:
- آسیاب و سه استخر سنگی که به طور کامل با دست تراشیده شده و همین طور مسیر پله‌ای که به استخرها ختم می‌شوند، (آثار زیادی از آسیاب دیده نمی شــــــود.
- دهستان جوشین دارای سه شهید به نام‌های موسی حسن پور، هاشم شیری وحسن امان اللهی می‌باشد،
موقعیت روی نقشه