امامزاده سید ابوالقاسم عجب شیر

موقعیت جغرافیایی بنای امامزاده :

بقعة امامزاده سید ابوالقاسم در فاصلة ۲ کیلومتری شمال شهرستان عجب شیر و نزدیک قبرستان این شهر واقع شده است. این شهرستان یکی از مهمترین شهرهای استان آذربایجان شرقی می باشد که در جنوب غربی استان واقع شده است. فاصله اش از مرکز استان ۹۰ کیلومتر است و به علت قرار گرفتن در ۸ کیلومتری کرانة جنوب شرقی دریاچة اورمیه و مسیر محور ارتباطی آذربایجان شرقی به استان های آذربایجان غربی ، کردستان و غرب کشور همچنین واقع شدن در مسیر راه آهن استانبول – تبریز – تهران و با دسترسی به امکانات و تسهیلات بنادر رحمانلو ، دانالو و قبادلو و ارتباط با کرانة غربی دریاچة اورمیه از طریق این بنادر از یک موقعیت ممتاز جغرافیایی در سطح استان و کشور برخوردار شده است.۱ عجب شیر با مساحتی در حدود ۱۹۲۸ کیلومتر مربع و با اختصاص ۱۱/۴ درصد از وسعت استان از غرب به دریاچة اورمیه ، از شمال به آذرشهر ، از شرق به مراغه ، از شمال شرق به اسکو و از جنوب به بناب محدود شده است.

نسب و شرح حال امامزاده :

این امامزاده از سادات صحیح النسب بوده ولی متاسفانه نسب کامل و دقیقش مشخص نیست . در بین مردم به امامزاده سید ابوالقاسم از نوادگان امام موسی بن جعفر ( ع ) معروف است. احتمالاً این امامزاده نیز به مانند اکثر امامزاده ها برای تبلیغ دین مبین اسلام و دور ماندن از شرایط نامساعد اوضاع عربستان راهی این منطقه شده و با توجه به اوضاع مساعد منطقه و نیز حمایت و پشتیبانی مردم منطقه از ایشان ، در این شهر رحل اقامت گزیده و پس از چندی دعوت حق را لبیک گفته و در همین مکان به خاک سپرده شده است.

قدمت و مشخصات بنای امامزاده :

قدمت بنای امامزاده سید ابوالقاسم عجب شیر با توجه به سبک و ساخت بنا ( چهار طاق ) به دورة ایلخانی می رسد. داخل بنای بقعه به شکل چلیپا و از بیرون به شکل هشت ضلعی منظم است که هر ضلع آن ، ۵۶/۳ متر طول دارد. ورودی بنا از سمت شرق است. ارتفاع باقیماندة بنا ۲۰/۲ متر است که از ۵ ردیف سنگ خوش تراش ساخته شده است. چهار ضلع نبا دارای نورگیرهایی به ابعاد ۲۶*۲۰ سانتیمتر است. ورودی بنا به صورت راهرویی آجری است که بعد از بنای سردابه ، از آجر بدان اضافه شده است. این راهرو با طاق ضربی به ارتفاع ۴۰/۲ متر پوشیده شده است. همچنان که ذکر شد ، نمای داخلی به صورت چلیپا شکل است. عمق فرورفتگی های آن ۷۵/۱ ؛ عرض آن ۱۵/۲ و ارتفاعش حدود ۶۰/۲ متر است و پوشش آن با طاق مقرنس کاری صورت گرفته است. ازارة سردابه به ارتفاع ۲۰/۱ متر با کاشی آبی و سیاه پوشیده شده است. قبر امامزاده در ضلع جنوبی محوطة چلیپا شکل قرار گرفته و فاقد سنگ قبر و ضریح می باشد. طاق بنا به صورت ردیف مقرنس های تو در تو تزیین گشته و یکپارچه از قطعات کاشی های آبی و سیاه و سفید به شیوة معرق پوشیده شده است. در خصوص تاریخ دقیق بنا اطلاع دقیقی در دست نیست. سنگ های خوش تراش ازاره و همچنین کاشیکاری گسترده با کاشی های آبی فیروزه ای ، سفید و مشکی به شیوة معرق ، شباهتی با کاشیکاری گنبد غفاریه و مقبرة الجایتو دارد که همگی به نیمة اول قرن هشتم هجری هستند.۶ می توان گفت که مهمترین ویژگی این اثر وجود مصطبه سنگی است که تیپ بناهای تاریخی با ارزش منطقه آذربایجان را داراست. بنای امامزاده سید ابوالقاسم در تاریخ ۱۳۸۳ش توسط میراث فرهنگی استان بازسازی و مرمت شده است. متأسفانه تا کنون هیچ اقدامی در مورد حریم اثر انجام نشده است. تا چند سال پیش در محوطه امامزاده مسجدی قرار داشته که به علت عدم مراقبت های لازم و به مرور زمان تخریب شده و الان اثری از این مسجد دیده نمی شود. در خاکبرداری چند سال پیش صحن امامزاده نیز که توسط اهالی صورت گرفت سنگ قبرهای تاریخی موجود در این مکان ناپدید شدند. این بنا به شماره ۲۳۰۳۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منابع :

ر.ک : زندانی زمان ، به همین قلم ، نشر اختر ، تبریز ۱۳۸۳ ، ص ۲۲
فرهنگ جغرافیای آذربایجان شرقی ، بهروز خاماچی ، انتشارات سروش ، تهران ۱۳۷۰، ص ۴۰۰
. ر.ک : وقف نامه ربع رشیدی ، فضل الله همدانی ، بکوشش مجتبی مینوی و ایرج افشار ، انتشارات انجمن آثار ملی ، تهران ۱۳۵۰ ، ص۳۶۴
عجب شیر در گذر زمان ، به همین قلم ، نشر تکدرخت ، تهران ۱۳۸۹ ، صص ۳۹- ۳۷
. ر.ک : سیمای گردشگری عجب شیر ، حسین بابک ، انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ، تهران ۱۳۸۳ ، ص ۱۴۳
. ر.ک : دایره المعارف بناهای تاریخی ایران در دورة اسلامی ( بناهای آرامگاهی ) ، ویرایش محمد مهدی عقابی ، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی ، تهران ۱۳۷۸ ، ص ۱۴۴