سبزوار

سبزوار بیهق، سربداران
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	سبزوار
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	بیهق، ساسویه،[۱] سربداران، سانزوار، به معنی سازوار[۲]
مردم
جمعیت	۲۳۱٬۵۵۷ تن در سال ۱۳۹۰[۳]
رشد جمعیت	۱٫۳٪
تراکم جمعیت	۷٬۷۴۲ نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۶٫۷۶ کیلومتر مربع[۴]
ارتفاع از سطح دریا	۹۷۷٫۶ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۷٫۱
میانگین بارش سالانه	۱۸۸٫۶ میلی‌متر
اطلاعات شهری
شهردار	دکتر محمدعلی طالبی
ره‌آورد	کلوچه زنجبیلی، انواع خشکبار، زعفران، پسته، زیره سیاه
پیش‌شماره تلفنی	۰۵۱
وبگاه	پورتال شهر سبزوار
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۳۲ ج  ایران۴۲ ن  ایران۳۶ م
تابلوی خوش‌آمد به شهر
سبزوار روی نقشه ایران ۳۶.۱۲° شمالی ۵۷.۴۳° شرقیمختصات: ۳۶.۱۲° شمالی ۵۷.۴۳° شرقی

سبزوار  یکی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است که در غرب خراسان، در شمال شرق ایران قرار دارد. تاریخ سبزوار با بیهق پیوند خورده‌است. پس از حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به سربداران، برای مدتی به نام سربداران نیز شناخته می‌شد. بعد از حکومت شیعی آل بویه حکومت شیعه بعدی در ایران به دست سربداران ایجاد گردید که مدتها بر قسمتهایی از کشور حکومت نمودند و پایتخت این حکومت سبزوار بود. سبزوار از مهم‌ترین مراکز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، اسلامی و تاریخی شمال شرق ایران به شمار می‌آید و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و علم ایران مطرح شده‌است. مراکز علمی و دانشگاهی و همچنین حوزه‌های علمیه این شهر که خود نشان دهنده علم و فرهنگ دوستی مردمان این شهر است از قدمتی دیرینه برخوردارند. این شهر خاستگاه اندیشمندان بزرگی در دوران‌های مختلف تاریخی بوده است. کلاس‌های درس حاج ملا هادی سبزواری فیلسوف بزرگ جهان اسلام همواره در یاد و خاطره تاریخ ماندگار است. شاعران بزرگی از این شهر نیز به دنیای علم و ادب معرفی شده‌اند که ابن یمین فریومدی و حمید سبزواری از جمله آنها هستند. تاریخ‌نگار بزرگ ایران ابوالفضل بیهقی نیز در این شهر متولد گردید. دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه حکیم سبزواری و دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه‌های مهم این شهر می‌باشند که در این شهرستان به تربیت نیروهای کارآمد می‌پردازند. هم اکنون ۱۴ دانشگاه و مؤسسهٔ آموزش عالی بزرگ در این شهر مشغول به کار می‌باشند.
در سال ۱۳۸۲ فرودگاه سبزوار افتتاح شد و اکنون این فرودگاه دارای پروازهای بین‌المللی است و تنها فرودگاه موجود در خراسان رضوی است که پس از فرودگاه مشهد به جابجایی مسافر می‌پردازد. این شهر به لحاظ موقعیت تجاری و بازرگانی دربین شهرهای استان خراسان رضوی از جایگاه ممتازی برخوردار است. فرمانداری این شهرستان جزء فرمانداری‌های ویژه ایران می‌باشد.
محمود دولت‌آبادی، ملا هادی سبزواری، ملاحسین واعظ کاشفی، دکتر قاسم غنی، ابوالفضل بیهقی، دکتر علی شریعتی از بزرگ‌ترین مشاهیر سبزوارند.

ریشه‌شناسی نام

سبزوار: در متون قدیم به صورتهای سازوار و سانزوار و سابزوار سانزوار، به معنی سازوار^[۲] ضبط شده است. در تاریخ بیهق (ص ۴۳) دربارهٔ سبزوار آمده: «و سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه دار و سایه بخش، پس مردمان این را سانزوار نوشتند یعنی سازوار.» «سانزوار» در متنهای مختلف به شکل «سابزوار»، «ساتروار»، «ساتروال»، «ساروار» و «سازوار» آمده است.^[۲]

جایگاه

این شهر در گذشته در مسیر راه ابریشم قرار داشت. شهر سبزوار از تهران تقریباً ۶۷۰ کیلومتر فاصله دارد.
فاصله شهر سبزوار از طریق جاده ۴۴ با مشهد در شرق ۲۲۰ کیلومتر و با تهران در غرب ۶۷۰ کیلومتر است. بزرگراه تهران-مشهد از مرکز این شهرستان عبور می‌کند و موقعیت قرارگیری آن به گونه‌ای است که ارتباط جنوب خراسان و همچنین خراسان شمالی به تهران از طریق این شهر برقرار می‌گردد. قرار گرفتن بر چهارراه ارتباطی شمال و جنوب و ارتباط با پایتخت کشور موقعیت ممتازی به این شهر بخشیده است. این شهر هم اکنون پس از مشهد و نیشابور سومین شهر بزرگ و پرجمعیت خراسان رضوی می‌باشد. این شهر به عنوان دروازه خراسان نیز نامیده می‌شود.^[۵] سبزوار همواره در طول تاریخ یکی از مراکز بزرگ تمدنی کشور بوده است و در زمان قیام سربداران و با تسلط ایشان بر بخش‌های کثیری از ایران به پایتخت سیاسی شیعی کشور تبدیل گردید. در سال‌های اخیر فرودگاه سبزوار ساخته شد که در اردیبهشت ۱۳۸۵ همزمان با دور اول سفرهای استانی دولت محمود احمدی‌نژاد به خراسان رضوی این فرودگاه به‌عنوان مرز مجاز هوایی شناخته شد.^[۶] فرودگاه سبزوار در سیزدهم دی ماه ۱۳۸۹ به صورت ۲۴ ساعته عملیاتی شد.^[۷] سبزوار از شهرهای ثروتمند ایران از نظر میزان موجودی در حساب‌های بانکی است و دارای تعداد زیادی بازرگان می‌باشد.

سبزوار در اسفند ماه ۱۳۹۳ به عضویت مجمع شهرداران آسیایی درآمد.^[۸]

موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی

شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش به نام‌های مرکزی و روداب است. است. بخش‌های جوین و جغتای در سال ۱۳۸۷، بخش خوشاب در سال ۱۳۸۹ و بخش‌های داورزن^[۹] و ششتمد^[۱۰] در سال ۱۳۹۱ از شهرستان سبزوار جدا شدند و خود به شهرستان ارتقاء یافتند.^{[۱۱][۱۲][۱۳]}

کوه‌های جغتای عامل جدایی دشت جوین از جلگهٔ اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز کوه میش قرار دارد. به تعبیر دیگر سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است. چهره منطقی شرقی و شمالی این شهرستان کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌های جلگه‌ای با هوای گرم همراه است. تنها دو رشته رودخانهٔ فصلی به نام کال شور در این ناحیه وجود دارد که سیلاب‌های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می‌کند.

	قوچان	استان خراسان شمالی	جوین و جغتای
	نیشابور		شاهرود
		سبزوار
	کاشمر	بردسکن	کویر مرکزی

گویش و لهجه سبزواری

زبان اکثریت مردم سبزوار فارسی است.

گویش مردم سبزوار از مجموعه گویشهای اصیل خراسانی و با منشاء فارسی دری است. با این حال لهجه سبزواری به دلیل حفظ اصالت خود در طول تاریخ، تفاوت اساسی با سایر لهجه‌های خراسانی دارد. به دلایل تاریخی واژه‌های لهجه سبزواری هنوز اصالت فارسی خود را حفظ کرده است و کمتر از لغات دخیل درآن استفاده شده است. این واژه‌ها زنده بوده و قدمت آن گاهی به دوران ایران باستان و گویش‌های رایج درآن زمان می‌رسد و اکنون نیز بطور روزمره در محاوره بین مردم به کار می‌روند.^{[نیازمند منبع]}

جمعیت

طبق قانون تقسیمات کشوری به سال ۱۳۱۶ در زمان رضا شاه پهلوی ، سبزوار پس از مشهد بزرگترین شهر در خراسان بزرگ بود. همچنین در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت و نیز در سال ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵ سبزوار دومین شهر بزرگ خراسان بود.
در سرشماری های سالهای ۱۳۶۵ ، ۱۳۷۵ و ۱۳۸۵ نیز در همین جایگاه قرار داشت تا اینکه در سرشماری سال ۱۳۹۰ به رتبه ی سوم خراسان بزرگ تنزل کرد و سبزوار پس از نیشابور و مشهد سومین شهر بزرگ خراسان شد. ^[۳]

^[۱۴]

اقلیم

[نهفتن]آب و هوای سبزوار
	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مـــــه	ژوئـن	ژوئیـه	اوت	سپتامبر	اکتبـر	نوامبر	دسامبر	سـال
گرم‌ترین C°	۲۳٫۰	۲۵٫۲	۳۴٫۰	۳۶٫۶	۴۱٫۰	۴۴٫۴	۴۵٫۵	۴۴٫۰	۴۱٫۲	۳۶٫۶	۳۰٫۴	۲۳٫۰	۴۵٫۵
میانگین گرم‌ترین‌ها C°	۸٫۸	۱۲٫۰	۱۷٫۳	۲۴٫۵	۳۰٫۳	۳۵٫۸	۳۷٫۷	۳۶٫۴	۳۲٫۷	۲۵٫۹	۱۸٫۱	۱۱٫۵	۲۴٫۲
میانگین سردترین‌ها C°	-۱٫۵	۰٫۳	۴٫۹	۱۰٫۹	۱۵٫۹	۲۰٫۸	۲۳٫۱	۲۱٫۰	۱۶٫۶	۱۰٫۵	۴٫۶	۰٫۳	۱۰٫۶
سردترین C°	-۲۰٫۰	-۱۶٫۰	-۷٫۲	-۳٫۰	۴٫۰	۹٫۰	۱۳٫۰	۹٫۰	۴٫۰	-۲٫۰	-۱۴٫۰	-۱۹٫۰	-۲۰٫۰
بارش mm	۳۱٫۵	۲۹٫۲	۳۸٫۶	۲۶٫۸	۱۳٫۸	۲٫۵	۱٫۲	۰٫۵	۰٫۷	۵٫۷	۱۲٫۴	۲۵٫۷	۱۸۸٫۶
منبع: سازمان هواشناسی کشور[۱۵]

قدمت

با کشف یک ساطور متعلق به انسان ابزار ساز، قدمت سبزوار که پیش از این تنها ۶ هزار سال تخمین زده می‌شد به ۱۲هزار سال افزایش یافت. سنگ اولیه ابزار سنگی به صورت رگه‌هایی در ارتفاعات بینالود وجود داشته و انسان‌های آن روزگار، این سنگ‌ها را از طریق آب حمل کرده و به مناطق زیست خود انتقال داده سپس با تراش دادن سنگ‌ها، ابزار مورد نیاز شان را از آن تولید می‌کردند. بررسی‌های باستان‌شناسی در بخش‌های جنوبی سبزوار از انسان‌های ابزارساز مربوط به دوران نوسنگی بدون سفال خبر می‌دهد.

بررسی‌های دوتن از دیرینه شناسان بنام علی آریایی از ایران و کلود سیبلت از فرانسه طی دو فصل در حوزه کشف رود تعداد ۸۰ ساطور ابزار در این حوزه منجر شد. آنان در این بررسی‌ها به این نتیجه رسیدند که قدیمی‌ترین ردپای انسان ابزار ساز در آسیای جنوب غربی در این محل شناسایی شده است که قدمتی در حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار سال دارد.

ابزارهای بدست آمده از این منطقه شامل تبر، کارد و چاقو است که مورد استفاده انسان ابزار ساز قرار می‌گرفته است.

سبزوار در کنار جاده ابریشم یا جاده شاهی و راه زیارت معبد بودا قرار گرفته است و آتشکده آذربرزین مهر در این شهر قرار دارد. بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی از هزاره سوم قبل از میلاد تاکنون در شهرستان سبزوار شناسایی شده است که بیش از ۱۰۰ اثر آن به ثبت آثار ملی رسیده است.^[۱۶]

جاذبه‌های تاریخی

سبزوار دارای بیش از یکصد و پنجاه اثر تاریخی ثبت شده در آثار ملی می باشد،^[۱۷] که در این میان مدرسه ی فخریه با ۱۱۰۰ سال قدمت به عنوان قدیمی ترین مدرسه ی ایران^[۱۸] و مسجد پامنار با مناره جنبان، به عنوان قدیمی ترین مسجد خراسان^[۱۹] از اهمیت ویژه ای برخوردارند.
همچنین سبزوار دارای ۱۶ کاروانسرا شامل ۱۱ کاروانسرای برون شهری و ۵ کاروانسرای درون شهری است.^[۲۰]
برخی از جاذبه های تاریخی سبزوار عبارتند از:

آتشکده آذربرزین‌مهر مصلی تاریخی مناره خسروگرد مسجد پامنار مسجد جامع مدرسه فخریه مدرسه علمیه شریعتمدار آرامگاه اسرار آرامگاه کاشفی آرامگاه ابوالحسن علی بن زید بیهقی آرامگاه ابن یمین آرامگاه بقراط آرامگاه میرزا امین التجار مشهدی کاروانسرای فرامرز خان کاروانسرای زعفرانیه کاروانسرای مهر کاروانسرای مزینان کاروانسرای صالح آباد

کاروانسرای ریوند حوض هشت پایه حمام قیصریه حمام پادرخت حمام زعفرانیه یخدان های سبزوار آب‌انبار حاج کریم آب‌انبار سرسنگ بازار سرپوش بازار حاج زمان امامزاده یحیی امامزاده شعیب بن موسی ابن جعفر خانه باغ اسکویی خانه عظیمیان حسینیه قنادها سرای حقیران سرای دودر سرای اولیاء

خانه عظیمیان، قدیمی ترین خانه سبزوار مربوط به دوره تیموریان

خانه های تاریخی

در سال ۱۳۸۰ توسط اداره میراث فرهنگی، ۲۲۰ خانه قدیمی در سبزوار شناسایی شد و از بین، تعداد ۲۵ خانه تاکنون در فهرست آثار ملی ثبت شده اند.^[۲۱] خانه ی تاریخی عظیمیان قدیمی ترین خانه ی سبزوار است که از دوران تیموری بر جای مانده است.^[۲۲]

تپه های تاریخی

تپه های تاریخی بسیاری در سبزوار وجود دارد که شاخص ترین آنها تپه عیدگاه است که یكی از دو تپه معروف و منحصر به فرد دنیاست و مشابه این تپه تنها در عشق آباد تركمنستان با عنوان تپه نمازگاه وجود دارد.^[۲۳][۲۴]

محلات قدیمی سبزوار

کلاه فرنگی -پامنار -سبریز -دروازه عراق -حمام حکیم – پیرنیا -گود انبار – قنبر سیاه -افتخار -نه بام -پادگان عرب ها- جعفرآباد -سروستان – هفت پیچ (قربانی‌ها)-سرده -ارگ -نواش -کوشک -باغ رضوان -عطاملک -آب قصبه -باغ متولی

غذاهای محلی سبزوار

غذاهای محلی رایج در سبزوار دارای تنوع و فراوانی بوده و هرکدام از آن‌ها مربوط به یک مقطع زمانی خاص می‌باشد از مشهورترین این غذاها می‌توان به ساده‌ترین غذاها که براحتی طبخ می‌شود آوجیج -کَمَه جوش- اِشْکِنِه- کُماج- مِسوه- دِنی- کاچی- آش جوش بِرِه- آش ماست- آش قوریتی- قِلیَه بادمجان، عِلِف ماست (شبیه بورانی اسفناج) اشاره نمود؛ ولی این غذاها طوری نیست که مردم این دیار همیشه از آن استفاده نمایند و غذاهای رایج و معمول در کشورمان نیز در این شهر پهناور طبخ و مورد تناول قرار می‌گیرد. از غذاهایی که می‌توان آن را منتسب به مردم روستاهای سبزوار و از جمله نوده ارباب دانست قورمه است، غذایی که از گوشت پخته شده گوسفند طبخ می‌شود به این صورت که گوشت گوسفند پرواری را در دنبه خودش سرخ می‌کنند و در پوست می‌ریزند و در ایام گوناگون برای طبخ غذاهای ترکیبی از آن استفاده می‌کنند.

هنرهای سنتی

در شهرستان سبزوار هنرهای سنتی چه بسا به لحاظ تفنن و چه جهت رفع نیازهای روزمره در گذشته رواج کامل داشته و محصولات هنری در بازارهای پر رونق عرضه می‌شده‌است اما امروزه از آن خلاقیت‌ها و ابداعات و ابتکارات چندان خبری نیست و در معدود کارگاه‌ها، گیوه دوزی، نمد مالی، مسگری، سفالگری، خراطی و سبدبافی به گونه‌ای محدود رواج دارد صرفاً برای تأمین بخش بسیار ناچیزی از نیاز روستاییان می‌باشد و چندان هم با معیارها و مصداق هنرهای سنتی شهرستان تناسب ندارد. در این شهرستان ۴۵ رشته از هنرهای سنتی فعالیت دارند.

گردشگاه‌ها و جاذبه‌های طبیعی

• پناهگاه حیات وحش شیر احمد
• منطقه شکار ممنوع پروند
• چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان
• باغ ملی: خیابان اسدآبادی (۵/۱ هکتار)
• پارک امام رضا: ۶/۵ هکتار
• پارک لاله (معروف به شهربازی): میدان دکتر شریعتی
• فلکه نجارآباد:از میادین قدیمی و به نام درشمال شهر سبزوار است که بعنوان نمادی از توسعه و آبادانی این شهر به شمار می‌رود و امروزه به میدان صاحب الزمان تغییر نام داده است.
• پارک جنگلی شمال شهر (شهدای گمنام): ۷۰ هکتار
• پارک ارم: خیابان طالقانی (۷ هکتار)
• پارک خطی امید: حاشیه بلوار توحید شهر (۴ هکتار)
• پارک بهمن: کمربندی جنوب شهر (۵ هکتار)
• رودخانه ششتمد: شهر ششتمد
• رودخانه ریوند: ۳۵ کیلومتری سبزوار
• رودخانه دلبر: ۲۵ کیلومتری شمال غربی سبزوار
• طبیعت جغتای: شهر جغتای شمال غربی سبزوار
• مناظر طبیعی روستای طبس: کوهپایه‌های روستای روستای طبس
• طبیعت روستای بلاش‌آباد: شمال سبزوار
• طبیعت روستای نشیب: روستای نشیب بخش خوشاب (توضیح: شهرستان خوشاب اخیراً از شهرستان سبزوار مستقل شده‌است)
• طبیعت روستای استاج: بخش روداب ۵۰ کیلومتری جنوب سبزوار
• آبشارهای بفره: مرتفع ترین آبشار شرق کشور^[۲۵]
• آبشار بید
• آبشار نورآباد

صنایع دستی

رایج‌ترین و پر رونق‌ترین هنر سنتی شهرستان هنر قالیبافی است که در شهر و روستا رواج دارد اما این هنر هم مثل دیگر هنرهای سنتی رو به زوال است. در حال حاضر قالی بافان سبزواری از طرح‌های مشهدی، تبریزی و کاشانی استفاده می‌کنند که تعداد آن ۲۲ طرح است. در روستای جوین نیز طرح‌های بلوچی و کردی بیشتر توسط بانوان بافته می‌شود. طرح‌ها و نقشه‌های قالی سبزوار مثل دیگر شهرها و روستای خراسان شاد و اصیل و زیباست و در صورت توجه و عنایت بیشتر می‌توان علاوه بر پاسداری از فرهنگ اصیل و هنرهای سنتی، منبع اقتصادی مهمی نیز باشد.

سوغات و بازارهای سنتی

هنوز در گوشه و کنار سبزوار می‌توان با مراکز تولید صنایع دستی و مشاغل سنتی روبرو شد. بازارهایی که همانند سالیان گذشته در آن استاد کاران به کار مشغولند. از جمله این مشاغل سنتی در شهرستان سبزوار می‌توان به آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی اشاره نمود. مهمترین سوغات سبزوار کلوچه زنجفیلی سبزواری است که در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد. ادویه‌های سبزوار (زیره، زردچوبه و…) هم مرغوبیت خوبی دارند

مشاهیر و بزرگان سبزوار

• ابن یمین: شاعر قرن هشتم هجری
• ابوالحسن بیهقی: ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید ابن محمد بیهقی معروف به ابن فندق و فرید خراسان حکیم و ادیب مشهور ایران و از ریاضی دانان قرن ششم هجری
• ابوالفضل بیهقی: تاریخ‌نگار و نویسندهٔ دربار غزنوی. نویسندهٔ تاریخ بیهقی (تاریخ مسعودی)
• امیر شاهی سبزواری: شاعر قرن نهم هجری- وفات ۸۵۷ هـ. / ۱۴۵۲ م.
• امیر مسعود: حاکم نهضت سربداران
• امین‌الشریعه سبزواری: از مشاهیر، علما و فضلا و ادبای شیعی در اواخر قاجار
• ایرج مهدیان: خواننده
• بهزاد نبوی: وزیر صنایع سنگین در زمان میر حسین موسوی و نایب رئیس مجلس ششم شورای اسلامی و فعال سیاسی اصلاح طلب که پدرش سبزواری و از نوادگان حاج ملاهادی سبزواری است.
• حسن لاهوتی: مترجم، نویسنده، ویراستار، مولوی‌پژوه
• حسین قندی: آقای تیتر ایران – روزنامه‌نگار
• حسین ممتحنی متخلص به حمید سبزواری: شاعر معروف انقلاب
• حسین واعظ کاشفی: حسین بن علی بیهقی مشهور به ملا حسین واعظ کاشفی ادیب و عالم قرن ۱۰
• خواجه نظام‌الملک طوسی: وی از دهقان زادگان بیهق (سبزوار) بود. از آنجا که دانش اندوزی اش در شهر توس (طوس) بود طوسی خوانده می‌شد. وزیر دورهٔ سلجوقیان
• قاسم غنی: وزیر، پزشک و ادیبی که تصحیح دیوان حافظ و رباعیات خیام از آثار اوست.
• روزبه چشمی: فوتبالیست
• سعید سلطان‌پور: کارگردان، نمایش نامه نویس و شاعر قبل از انقلاب
• سید احمد سیادتی: بنیان‌گذار طب کودکان در ایران، از شاگردان دکتر محمد قریب
• سید حسن امین: استاد بازنشسته دانشگاه گلاسگو اسکاتلند در رشته حقوق بین‌الملل و مدیرمسئول ماهنامه حافظ
• سید عبدالاعلی سبزواری: فقیه و مفسر و قرآن‌پژوه بزرگ جهان تشیع و از مفاخر علمی و برجستهٔ اسلام در دورهٔ معاصر است.
• شیخ‌الرئیس افسر: نوادهٔ فتحعلی شاه قاجار، نمایندهٔ مجلس و شاعر
• ضیایی سبزواری: شاعر قرن سیزدهم هجری
• عبدالحسین وهاب‌زاده: دانش‌آموخته رشته بوم شناسی در دانشگاه آیووا آمریکا و مترجم آثار حوزه محیط زیست
• عبدالرزاق باشتینی: حاکم نهضت سربداران
• عبدالرزاق بغایری: استاد ریاضی و مهندسی در دارالفنون. وی از پیشگامان علم نقشه‌برداری و جغرافیا در ایران بود. تعیین خطوط مرزی و نقشه‌برداری از مرزهای ایران برای اولین بار، تهیهٔ اولین نقشهٔ تهران و ابداع قطب نمای قبله نما از کارهای شاخص اوست.
• علی‌اصغر عنابستانی: اولین فرماندار بومی سبزوار. استاندار چهارمحال و بختیاری
• علی دیواندری: نقاش، کارتونیست، مجسمه‌ساز، طراح گرافیک، تصویرساز و روزنامه‌نگار
• علی شریعتی: نویسنده و جامعه‌شناس بزرگ ایران و از مفاخر علمی و برجسته در دوره معاصر است.
• غلامعلی بسکی: حامی بزرگ محیط زیست ایران – پدر طبیعت ایران
• فریدون فرهی: خواننده
• محمدباقر سبزواری: معروف به «محقق سبزواری»، از علماء و فقهای شیعه در قرن یازدهم هجری بوده است.
• محمدتقی شریعتی: پدر دکتر علی شریعتی، پایه‌گذار کانون نشر حقایق اسلام
• محمود دولت‌آبادی: آقای رمان ایران – نویسندهٔ رمان کلیدر
• محمود عنبرانی: شاعر، نویسنده، مترجم و پژوهشگر ایرانی
• محمود فلاح: تهیه کننده
• ملا هادی سبزواری: حکیم، فیلسوف عارف قرن ۱۳ صاحب اسرار
• هادی مرزبان: کارگردان
• هدایت هاشمی: بازیگر

• نگاره‌هایی از مشاهیر سبزوار
• 

  ملا هادی سبزواری

• 

  شیخ‌الرئیس افسر

• 

  خواجه نظام‌الملک طوسی

• 

  محمدتقی شریعتی

• 

  علی شریعتی

• 

  سید عبدالاعلی سبزواری

• 

  هادی مرزبان

• 

  محمود دولت‌آبادی

• 

  محمود فلاح

• 

  پروفسور امین

• 

  علی دیواندری

• 

  سعید سلطان‌پور

چهره‌های ماندگار سبزوار

• حمید سبزواری
• دکتر احمد سیادتی
• دکتر علی شریعتی
• محمود دولت‌آبادی
• دکتر قاسم غنی
• دکتر سید محمد علوی مقدم
• حسین قندی

اسطوره‌ها و افسانه‌ها

مردم سبزوار معتقدند جنگ ایرانیان و تورانیان در حوالی سبزوار اتفاق افتاده‌است. همین‌طور معتقدند گور سهراب در این شهر و در محل فعلی شهرداری سبزوار قرار داشته‌است و کلاه خود و زره مکشوفه در سال‌های گذشته به موزه آستان قدس رضوی تحویل شده و شهرداری سبزوار در حال حاضر بنای یادبودی بر آن نهاده‌است. هر چند بسیاری داستان رستم و سهراب را اثری اساطیری می‌دانند.^[۲۶] در تاریخ بیهقی (تاریخ مسعودی) مطالبی در این خصوص آمده‌است و در شرح مسافرت شاه طهماسب صفوی به خراسان و گذرش از شهر سبزوار به هنگام اجرای نمایش رستم و سهراب توسط کسانی که برای خیر مقدم به پیشواز شاه آمده‌اند از اینکه مردم سبزوار این گونه با شاهنامه و مضامین آن آشنایند متعجب می‌شود.

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی

• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار
• دانشگاه فناوری‌های نوین سبزوار
• دانشگاه حکیم سبزواری
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار
• دانشگاه پیام نور سبزوار
• دانشکده فنی پسرانه امام خمینی سبزوار
• آموزشکده فنی دخترانه بقیةالله سبزوار
• مرکز تربیت معلم علامه طباطبایی سبزوار
• آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما واحد سبزوار
• دانشگاه علمی کاربردی سبزوار۱
• دانشگاه علمی کاربردی سبزوار۲
• مؤسسه غیرانتفاعی ابن یمین
• مؤسسه غیرانتفاعی بیهق
• مؤسسه غیرانتفاعی سربداران

ورزش

• هندبال: سبزوار مهد هندبال ایران ^{[۲۷][۲۸][۲۹]}
• کشتی با چوخه
• کشتی آزاد
• والیبال نشسته
• ورزش زورخانه‌ای

شهرهای خواهرخوانده

سبزوار با یک شهر جهان خواهرخوانده است:

زمان	کشور	شهر خواهرخوانده
۲۰۱۰	ایران	کاشان[۳۰]

گفتاوردها

• مولانا جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولوی:^[۳۱]

• ابوالحسن علی بن زید بیهقی در قرن ششم در باب «مضاف و منسوب به هر شهری» در کتابش نوشته:

«در هر ناحیتی و ولایتی چیزی بود بدان ناحیت و ولایت منسوب، گویند حکمای یونان، زرگران شهر حرّان، … ادبای بیهق و غرض ازین نسبتها آن بود که در هیچ موضع دیگر مثل این چیزها که یاد کرده آمد، نبود.»^[۳۲]

• سید حسن حسینی:^[۳۳]

• میرزا سراج:

«سبزوار یکی از شهرهای معظم حکومت‌نشین و آباد خراسان است. بسیار شهرچهٔ مرغوب و خوش آب و هوای قشنگ است. نسبت به سایر شهرهای خراسان پاکیزه و آزاده است.»^{[نیازمند منبع]}

• هانری رنه دالمانی در سفرنامهٔ از خراسان تا بختیاری دربارهٔ نام سبزوار:

«شاید به‌مناسبت باغ‌های زیادی که مانند کمربند آن را فراگرفته‌اند، چنین (سبزوار) نامیده می‌شود.»^[۳۴][۳۵]

• حکایت محمد خوارزمشاه:

حکایت محمد خوارزمشاه کی شهر سبزوار کی همه رافضی باشند به جنگ بگرفت اما جان خواستند گفت آنگه امان دهم کی ازین شهر پیش من به هدیه ابوبکر نامی بیارید.