تخت فولاد

تخت فولاد
تکیه آقا سید محمد لطیف خواجویی
نام	تخت فولاد
کشور	ایران
استان	اصفهان
اطلاعات اثر
نام‌های دیگر	تخت پولاد
نام‌های قدیمی	لسان الارض، بابا رکن‌الدین
کاربری	گورستان
دیرینگی	پیش از اسلام
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۷۳۵
تاریخ ثبت ملی	۲۶ خرداد ۱۳۷۵
اطلاعات بازدید
امکان بازدید	آری

تخت فولاد نام قبرستان قدیمی شهر اصفهان است که به نام‌های لسان‌الارض و بابا رکن‌الدین نامیده می‌شده است. قدمت این گورستان از قرن چهارم هجری تا کنون است.

تاریخچه

زمان پیدایش این قبرستان چندان روشن نیست، لیکن وجود آثاری چند قدمت آن را به دوران قبل از اسلام می‌رساند. از جمله قبر یوشع نبی در تکیه «لسان الارض» (اکنون در گلستان شهدا) از پیامبران بنی‌اسرائیل در این قبرستان واقع است.

بر اساس روایت شاردون در دوره دیلمیان، یکی از سرداران نظامی به نام «پولاد بازو» در این محل قصر کوچکی داشته‌است و تخته سنگی سکو مانند را برای نشستن و تماشای رقابت کشتی‌گیران ساخته بود. همچنین سنگ قبری از عارف قرن پنجم به نام «بابا فولاد حلوایی» در این قبرستان قرار دارد. مشخص نیست که آیا کنیه او برگرفته از اسم این مکان است یا بالعکس.

تا پیش از صفویان و بعد از آن این مکان، محلی برای تجمع دراویش بوده و خانقاهی هم در آن احداث کرده بودند که با نام آرامگاه بابا رکن‌الدین شناخته می‌شود. در زمان صفویه در کنار این قبرستان کاروانسرایی احداث گردید که آخرین منزلگاه کاروانهایی بوده که از جنوب وارد اصفهان می‌شده‌اند (هنوز آثاری از آن پابرجاست). در دوران صفویه این قبرستان یک گورستان اختصاصی تلقی می‌شده و تنها بزرگان مملکتی در آن به خاک سپرده می‌شدند.

در زمان شاه سلیمان صفوی محدوده گورستان تخت فولاد به حداکثر وسعت خود رسید، به طوری که گفته می‌شود در این زمان ۴۰۰ تکیه و خانقاه وجود داشته است. از اواخر دوره صفوی به خصوص زمان شاه سلطان حسین تخریب تکایای تخت فولاد آغاز شد. ملا محمد باقر مجلسی که از علمای بزرگ اواخر عهد شاه سلیمان و اوایل سلطنت شاه سلطان حسین بود، حکم اخراج اهل تصوف از اصفهان و تخریب تکایای آنها در تخت فولاد را داد.

پس از این دوره سرانجام به قبرستان همگانی شهر تبدیل گشت. تخت فولاد در عصر قاجار هم به رغم توجه ویژه فتحعلی شاه بدان و ساخت تکیه مادر شاهزاده در آن بیشتر تخریب شد. اوج این تخریب‌ها در عهد حکومت ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه بر اصفهان رخ داد و وی بسیاری از بناهای صفوی تخت فولاد را به عمد تخریب کرد.

در سال ۱۳۶۳ دفن اموات -به غیر از شهدای جنگ ایران و عراق – در این قبرستان متوقف و به قبرستان جدید شهر به نام باغ رضوان منتقل گردید.

اهمیت

این اثر به طور یکجا و پس از آن اجزای آن یک به یک در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. در میان هر یک از قطعه‌های تخته فولاد آرامگاه یک یا چند تن از مشاهیر نامدار قرار دارد و آن قطعه به عنوان تکیه و به نام آن فرد نامیده می‌شود. مکان‌های مهم و تاریخی ثبت شده ملی تخت فولاد عبارتند از:

تکیه میرفندرسکی معروف به تکیه بختیاری‌ها
سنگ قبر بابا فولاد حلوائی
آرامگاه بابا رکن‌الدین
تکیه آغا باشی
تکیه آقا حسین خوانساری
تکیه آقامجلسی (سید ابوجعفر)
تکیه بروجردیها
تکیه تویسرکانی
تکیه جویباره‌ای
تکیه خاتون‌آبادی
تکیه ریزیها
تکیه سید العراقین
تکیه شهشهانی
تکیه فیض
تکیه لسان الارض
تکیه مادر شاهزاده
تکیه محمد جعفرآباده‌ای
تکیه میر فندرسکی
تکیه میرزا رفیعا
تکیه واله (والهیه)
تکیه چهارسوقی
تکیه کازرونی
تکیه کلباسی (ابوالمعالی)
آرامگاه بید آبادی
آب‌انبار کازرونی
شبستان مسجد مصلی
مسجد رکن الملک

افراد سرشناس دفن شده در تخت فولاد

میرفندرسکی؛ حکیم و دانشمندِ دوره صفوی در تکیه میرفندرسکی
بابا رکن‌الدین عارف مشهور قرن هشتم هجری قمری، متوفی به سال ۷۶۹ (قمری). آرامگاه او از مقبره‌های مهم و قدیمی تخت فولاد است که دارای گنبدی هرمی شکل به رنگ آبی می‌باشد. آرامگاه وی در دوره پادشاهی شاه عباس یکم به طور کامل بازسازی شده‌است.
آیت‌الله محمدتقی رازی؛ از فقهای برجسته دوره قاجار معروف به صاحب حاشیه صاحب کتاب اصولی هدایةالمسترشدین مدفون در تکیه مادر شاهزاده،
میرزا جهانگیرخان قشقایی؛ از فقهای برجسته دوره قاجار مدفون در تکیه ابوالمعالی کلباسی،
سردار اسعد بختیاری؛ خان معروف و روشنفکر هفت لنگ بختیاری و از شخصیت‌های اصلی انقلاب مشروطه (به خاک سپرده شده در تکیه بختیاریها).
سردار جنگ بختیاری؛ وزیر جنگ دوران قاجار و حاکم اصفهان (به خاک سپرده شده در تکیه بختیاریها)،
نجف‌قلی خان بختیاری (صمصام السلطنه)؛ از سران ایل بختیاری و دو دوره رئیس‌الوزرای ایران (به خاک سپرده شده در تکیه بختیاریها)،
داراب افسر بختیاری؛ شاعر معاصر (به خاک سپرده شده در تکیه بختیاریها)،
بی‌بی مریم بختیاری (سردار مریم بختیاری)؛ زن تحصیلکرده و مبارز انقلاب مشروطه و دارنده بالاترین مدال شجاعت کشور آلمان.
محمدکاظم واله اصفهانی (واله اصفهانی)؛ خوشنویس و تعلیق‌نویس اواخر زندیه و اوایل قاجار.
علامه شیخ مرتضی ریزی؛ از فقهای برجسته دوره قاجار مدفون در تکیه ریزی،
سید ابوالحسن شمس‌آبادی، از علما و فقهای برجسته و وکیل بزرگ مدفون در مقبره،
علامه شیخ مرتضی ریزی؛ از فقهای برجسته دوره قاجار مدفون در تکیه ریزی،
جلال‌الدین تاج اصفهانی؛ خواننده همراه پدرش تاج‌الواعظین در تکیه سید العراقین،
حسن کسائی؛ از استادان برجستهٔ موسیقی ایرانی و نوازندهٔ سرشناس نِی (به خاک سپرده شده در تکیه سید العراقین)،
اسماعیل خواجویی؛ عالم فلسفه، فقه، یکی از بزرگترین دانشوران قرن دوازدهم هجری مدفون در مقبره خود نزدیک قبرستان فاضلان،
عبدالحسین سپنتا؛ کارگردان اولین فیلم ناطق ایرانی،
محمد حسین اشنی؛ از فقهای معروف اصفهان (به خاک سپرده شده در تکیه ابوالمعالی کلباسی)،
حاج آقا رحیم ارباب؛ از علمای مشهور اصفهان (به خاک سپرده شده در نزدیکی تکیه ملک)،
نورالدین اشنی؛ از فقهای معروف اصفهان (به خاک سپرده شده در تکیه ابوالمعالی کلباسی)،
شیخ اسدالله ایزدگشسب شمس گلپایگانی (درویش ناصر علی)؛ از مشایخ و عرفای سلسله نعمت‌اللهی گنابادی،
سیده نصرت امین (بانو امین)؛ مجتهده ایرانی.
بدیع‌الزمان تبریزی مشهور به بدیعا از خوشنویسان و شاعران سده یازدهم هجری و فرزند علیرضا عباسی
فاضل اصفهانی عالم دینی
سیدجعفر خاکشیر شاعر طنزپرداز، در تکیه گلزار
محمد علی مکرم حبیب آبادی شاعر طنز پرداز و صاحب امتیاز روز نامه صدای اصفهان
سید محمد صمصام ناموَر به درویش صمصام از دراویشِ بنامِ اصفهان
محمدصادق تخته فولادی عارف و استاد نخودکی اصفهانی

عناصر معماری تخت فولاد

از عناصر معماری وابسته به تخت فولاد مانند مسجدها، کاروانسراها، آب‌ انبارها جز تعداد اندکی، چیزی باقی نمانده است. دو مصلی در بخش جنوب‌غربی تخت فولاد وجود داشته است که از آثار دوره صفوی بودند؛ که یکی از آنها در سال ۱۳۰۰ قمری به دستور حاج محمد تقی نقشینه مرمت شده بود؛ اما هر دو مصلی در سال‌های اخیر تخریب و به جای آنها مصلی بزرگ جدید شهر اصفهان احداث شده است. جز مسجد رکن‌الملک مساجد دیگری هم در این قبرستان وجود داشته‌اند که در سی سال اخیر همگی تخریب شده‌اند از جمله مسجد تکیه خوانساری از دوره صفوی و مسجد تکیه آقا مجلس از آثار دوره قاجار. همچنین آب‌انبارهای تکیه کازرونی، آقا مجلس، بابا رکن‌الدین، چهارسوقی، و شهشهانی از جمله آب‌ انبارهای ویران شده این مجموعه به حساب می‌آیند.

موقعیت روی نقشه