قلعه ضحاک (نارین قالا)

قلعه ضحاک هشترود
نام	قلعه ضحاک هشترود
کشور	ایران
استان	استان آذربایجان شرقی
شهرستان	شهرستان هشترود
اطلاعات اثر
کاربری	قلعه
دیرینگی	دوره اشکانیان
دورهٔ ساخت اثر	دوره اشکانیان، دوره ساسانیان، دوران‌های تاریخی پس از اسلام
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۲۲۵۴۴
تاریخ ثبت ملی	۲۷ اسفند ۱۳۸۶

قلعه ضحاک در۲۰کیلومتری جنوب شرقی شهرستان هشترود در استان آذربایجان شرقی در ایران واقع شده. نام محلی این قلعه نارین قالا است. «این مجموعه باستانی در محوطه کوهستانی سرمه‌لو و در احاطه دو رودخانه قرانقو و شورچایی واقع شده است. مجموعه باستانی قلعه ضحاک در حدود ۱۰ کیلومتر طول و ۲-۱ کیلومتر عرض دارد. تنها بنای خارج از خاک که تقریباً سالم باقی‌مانده است عبارت است از یک چهار طاقی، که در اثر مرور زمان پوشش طاق و یکی از پایه‌های آن تخریب شده که مورد مرمت قرار گرفته است. حاصل کاوش در دو فصل گذشته، کشف یک تالار وسیع ۱۱× ۱۱متر با راهروهای جانبی مقادیر زیادی گچ‌بری در طرح و نقش‌های متنوع که بیش‌‌تر با رنگ‌های اخرائی، زرد، آبی و سبز تزئین شده‌‌اند. این نقوش، شامل نقوش برجسته انسانی وحیوانی، نقوش هندسی وگل وگیاه است. مصالح به کار رفته در این چهار طاقی آجر وگچ می‌باشد. ابعاد آجرها ۳۲×۳۲ و به ارتفاع ۱۰ سانتی‌متر می‌‌باشد. این مجموعه در روی تپه‌ای که سطح آن نسبتاً مسطح می‌باشد واقع شده‌‌است. ماحصل عملیات کاوش درمنطقه نشان‌گر استقرار تمدن پارتی است. از نحوه استفاده از این قلعه در دوران اشکانی و همچنین دوران پس از اسلام، اطلاعی در دست نیست. در واقع این قلعه نیز همانند قلعه‌‌های موسوم به قلعه دختر است که نمونه‌٬هایی از آن را در فیروزآباد و همچنین ارگ بم می‌‌توان یافت؛ و این قلعه ممکن است نمونه‌ای از معبد آناهیتا باشد.»

این دژ تاریخی، احتمالاً بازمانده‌ای از دوران اشکانیان، یا معبدی زردشتی و یا محلی برای پادگان نظامی محلی بوده‌است.^[۲] طاق این دژ، در کنار آثار به جا مانده در تپه میل ورامین، از نمونه‌های معماری روزگار اشکانی است که سپس‌تر به شکلی کامل‌تر و شکوهمندتر در طراحی ایوان خسرو در تیسفون دیده می‌شود. قلعه ضحاک اولین بار در سال ۱۹۷۱ توسط یک هیئت باستانشناسی آلمانی بررسی شد. آثار برجای مانده از برج‌های نیم استوانه‌ای به نام دروازه قلعه و پوشش دیوارها که از سنگ‌های مکعب مستطیلی می‌باشد، نشان دهنده قدمت بنا تا دوره ساسانی می‌باشد ولی سفال‌های به دست آمده نشان دهنده سده‌های ششم و هفتم هجری است.

نگارخانه

مهمترین این نگاره‌ها، شاهینی است که پنجه بر پشت گاو زده و بسیار شبیه به میترا در آیین مهر است.^[۴] این نگاره در یک فضای ۱۲۱ متر مربعی به دست آمده است و در کنار آن نگاره‌های دیگری همچون یک سرباز پارتی، سر چند شیر در حال غرش، تصویر یک ایزدبانو، تصویر یک مرد در درون گل نیلوفر یا پرتوهای خورشید، به دست آمده است.

گچبری کشف شده در قلعه ضحاک، موزه آذربایجان، تبریز

گچبری کشف شده از قلعه ضحاک، موزه آذربایجان، تبریز

نگاره گچی از دژ ضحاک، موزه آذربایجان

گچبری دژ ضحاک، موزه آذربایجان، رنگهای سرخ و زرد بین گلبرگها هنوز قابل تشخیص هستند