موزه مردم‌شناسی بناب با قدمتی صفوی

هرچند همه بناب را با کباب‌های لذیذ و خوش طعمش می‌شناسند ولی در اینجا جاذبه‌های دیگری هم پیدا می‌شود که قرار است روح گردشگران را تغذیه کند؛ جاذبه‌ای مثل موزه مردم‌شناسی بناب!

موزه مردم‌شناسی جنوب سهند «بناب» با نشان دادن آثار تاریخی و فرهنگ عمومی در حمام قدیمی شهر بناب واقع در منطقه آقاجری این شهر است.

این حمام قدیمی به جای مانده از دوره صفویه با معماری ارزشمند کامل حمام‌های قدیمی آذربایجان است و در زمینی به مساحت ۳۴۲ متر مربع ساخته شده و روبه‌روی آن هم بنای مسجد تاریخی مهرآباد قرار دارد و این بناها مجموعه شهری کاملی را تشکیل داده‌اند.

مجموعه مسجد و حمام مهرآباد بناب با دارا بودن تاریخ غنی دوره صفویه، از جمله ابنیه ارزشمند و زیبای استان هستند.

حمام مهرآباد یکی از معروف‌ترین گرمابه‌های آذربایجان شرقی است که تاریخ بنای آن به دوره قاجار می‌رسد و از پنج بخش تشکیل شده است. تالار رخت رکن، محل نظافت، تالار شستشو، گرم‌خانه، خزینه آب.

تالار بزرگ رخت‌کن این حمام تاریخی شامل یک گنبد بزرگ و چهار گنبد کوچک و چهارطاق در چهارطرف آن است و یک حوض بزرگ سنگی نیز در زیر گنبد بزرگ قرار دارد.

تالار رخت‌کن از طریق راهروی باریکی وارد تالار استحمام می‌شود که از نظر طراحی معماری تا حدی شبیه تالار رخت‌کن است.

در ضلع شرقی تالار استحمام، دو اتاق با سقف گنبدی به عنوان خلوتی یا شاه‌نشین وجود دارد که ظاهرا در گذشته مخصوص استحمام افراد سرشناس بود.

تالار استحمام با چهارپله، پس از عبور از یک در کوچک وارد خزینه می‌شود که آخرین مرحله استحمام بوده است. پس از بیرون آمدن از خزینه باید از حوضچه‌های کوچک آب سرد عبور کرد.

بنای زیبای حمام «مهرآباد» شامل ۱۲ بخش مختلف مردم شناسی است و در آن آلات و ادوات موسیقی، صنعت پارچه‌بافی، روشنایی، زیورآلات، پوشاک، تدفین، طب سنتی، ادعیه و طلسمات، ابزارآلات سنتی کشاورزی، دست بافته‌های سنتی، آهنگری و ظروف مرتبط با آب در فرهنگ مردم جنوب سهند به نمایش عمومی درآمده است.

آنطور که مسئولان میراث فرهنگی می‌گویند، از همان روزهای ابتدایی هدف از شکل‌گیری و تجهیز این موزه که اولین موزه مردم‌شناسی آذربایجان‌شرقی هم است، ایجاد یک مرکز علمی، تاریخی و فرهنگی، در راستای اهدافی گسترده و بلندمدت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوده است.

این حمام تا سال ۷۵ در مالکیت بخش خصوصی بود و در آذر سال ۷۸ توسط شهرداری بناب تملک و جهت مرمت در اختیار میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. مرمت این بنا تا سال ۸۲ ادامه داشت و پس از مرمت جهت ایجاد موزه مردم‌شناسی جنوب سهند در نظر گرفته شد.

اگر می‌خواهید از تبریز برای بازدید از این موزه تاریخی و فرهنگی راهی بناب شوید باید چیزی حدود ۱۱۹ کیلومتر راه را طی کنید.

در این موزه جنبه‌های مردم‌شناسی مراغه، آغاج، عجب شیر، بناب، ملکان، هشترود، قوری چای، لیلان، و روستاهای تابعه این هشت شهر منطقه جنوب سهند نمایش داده می‌شود.

اشیای موجود در این موزه از منطقه جنوب کوهستان بزرگ و زیبای سهند و از شهرستان‌های هشترود، مراغه، بناب، عجب‌شیر و ملکان گردآوری شده و در معرض دید علاقه‌مندان و پژوهشگران تاریخ و مردم‌شناسی قرار گرفته است.

در زمان راه‌اندازی و تجهیز این حمام تاریخی و تبدیل آن به یک موزه مردم‌شناسی، اقدامات جالبی صورت گرفته است به طوریکه برای تجهیز موزه مردم‌شناسی بناب کارشناسانی به روستاهای سراسر استان آذربایجان شرقی اعزام شدند تا اشیاء مربوط به این موزه را شناسایی و خریداری کنند.

این اشیا به تناسب موضوعات مردم‌شناسی منطقه و بر اساس طراحی که برای داخل موزه در نظر گرفته شده جمع‌آوری می‌شود.

برخی از این اشیا عبارتند از پوشاک محلی، ابزار و آلات موسیقی آذربایجان، ابزار کشاورزی، انواع خیش، بیل و کلنگ، مهرهای خرمن‌کوب، انواع پیمانه‌های فلزی و چوبی توزین گندم، وسایل مسی قدیمی، انواع دیگ، ظروف، آفتابه، لگن بشقاب، کاسه، وسایل حمام، وسایل حمل آب، انواع روشنایی‌ها، لامپ‌های قدیمی از پیه‌سوز تا چراغ زنبوری، داروهای گیاهی منطقه و وسایل طب سنتی، ادعیه و طلسمات، چشم نظر جهت رفع بیماری، دخانیات سنتی و انواع چپق.

آنطور که کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و صنایع‌دستی در مورد ارزش آثار جمع‌آوری شده برای تجهیز این موزه می‌گویند، این اشیا مورد استفاده مردم از قدیم تا امروز بوده‌اند و همه اشیا ویژه و منحصر به فرد هستند. مثلا مهرهای خرمن که دارای تنوع زیادی هستند و برخی اشیا هم قدمت چند هزار ساله دارند.

همچنین لبا‌س‌های قدیمی و سنتی، ظروف مسین مخصوص آب، ‌دستگاه بافندگی سنتی، وسایل کشاورزی، دست بافته‌های موجود و غرفه‌های آهنگری سنتی در موزه مردم شناسی جنوب سهند و بناب، در معرض دید عموم و علاقمندان به آداب و رسوم و زندگی جنوب سهند آذربایجان شرقی در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

ولی در کنار این‌ها موزه مردم شناسی بناب یک بخش جالب دیگر هم دارد. به طوری که در کنار تمام این اشیاء در این موزه یک بخش اکوموزه نیز تعیین شده که یکی از قسمت‌های آن استحصال نمک از دریاچه ارومیه است.

در بخشی دیگر از این حمام موزه هم یک کارگاه پارچه‌بافی سنتی تعبیه شده که در این کارگاه انواع پارچه‌بافی‌های سنتی در آذربایجان به نمایش درآمده است.

اگر در تعطیلات نوروزی گذرتان به بناب خورد، حواس‌تان باشد آنقدر غرق در عطر و بوی کباب‌های این شهر نشوید که بازدید از چنین گنجینه‌ای را فراموش کنید.