گناباد

گناباد جویمند
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	گناباد
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	جنابد
سال شهرشدن	۱۳۱۶
مردم
جمعیت	۳۶۳۶۷ نفر[۱]
رشد جمعیت	۵٪ در ۵ سال[نیازمند منبع]
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	۱۱۵۰ متر
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه	۱۶۶میلی‌متر[۲]
اطلاعات شهری
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی	مهندس حمید بنایی
شهردار	علی تقوی مِندی
ره‌آورد	زعفران، پسته، سفال
پیش‌شماره تلفنی	۰۵۱
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۳۲-ق
تابلوی خوش‌آمد به شهر
گناباد روی نقشه ایران ۳۴.۳۵° شمالی ۵۸.۶۷° شرقیمختصات: ۳۴.۳۵° شمالی ۵۸.۶۷° شرقی

گُناباد مرکز شهرستان گناباد واقع در جنوب استان خراسان رضوی است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، جمعیت شهر گناباد ۳۶٬۳۶۷ نفر بوده است.^[۱] این شهر از نظر جمعیت ۲۱۵ اُمین شهر کشور و ۱۳ اُمین شهر استان خراسان رضوی می‌باشد. شهر گناباد از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۰، رشد جمعیت ۵/۲۲٪ داشته است.^{[نیازمند منبع]} بومیان این شهر، آن را جُویمِند می‌نامند. این شهر از دانشجویی‌ترین شهرهای کشور محسوب می‌شود.^[۳]

عمیق‌ترین و قدیمی‌ترین قنات جهان در گناباد قرار دارد.^[۴] این قنات از دورهٔ هخامنشیان^{[نیازمند منبع]} تاکنون، عامل تولید و حیات در شهر گناباد بوده‌است. این قنات به شماره ۵۲۰۷ در یونسکو ثبت شده است.^[۵]

تاریخ

نام شناسی

گناباد را در منابع عربی و اسلامی جَنابد و کَنابد نیز ثبت کرده‌اند.^[۶]

در مورد وجه تسمیه این شهر اقوال مختلفی مطرح است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• این که گُن به معنای دیو باشد و گناباد را از آن جهت گناباد گفته‌اند که حفر قنات قصبه کار انسان‌های عادی نبوده است.
• این که گنابد به معنای جمع گنبدها باشد چرا که در شهر گنابادِ قدیم، تمام منازل به صورت گنبدی ساخته می‌شده است.
• این که گناباد در اصل گُون آباد بوده و گون در ترکی به معنای خورشید می‌باشد و از آن جا که طبق علم نجوم قدیم، ربع مسکون به هفت اقلیم تقسیم گشته و اقلیم چهارم منسوب به خورشید بوده است و گناباد در همین اقلیم است از این رو به گون آباد که معنای آن خورشید آباد می‌شود مشهور شده است.^[۶]
• این که اصلِ آن را گَوَن آباد دانسته و می‌گویند گَوَن گیاهی است که در بیابان‌های گناباد زیاد می‌روید از این رو آن را گون آباد نامیده‌اند که بر اثر کثرت استعمال به گناباد تغییر یافته است.^[۶]

قسمت مرکزی این شهر را در گذشته جویمِند می‌نامیدند. این شهر دارای چهار قنات است: قنات قَصَّبه، قنات دِه، قنات علی‌آباد و قنات حسین‌آباد و شاید به همین خاطر آن را جویمند نامیده‌اند یعنی صاحب جوی‌ها. عمیق‌ترین قنات‌های ناحیه خراسان در این منطقه قرار دارد.^{[نیازمند منبع]}

تاریخچه

بارها در شاهنامه ی فردوسی، از گناباد یا جنابد یاد شده و این مکان را محل جنگ‌های توران و ایران دانسته‌اند.^[۷] به گفتهٔ شاهنامه، «پیران ویسه» وزیر کاردان افراسیاب در گناباد به خاک سپرده شده و مدفن او هم اکنون در گناباد است.^[۸]

از دیگر مواردی که می‌توان اشاره نمود، گذر ناصرخسرو از بخش کوهستانی کاخک گناباد و روستای کلات و کوهپایه‌های سلسله جبال قهستان تا قائن که دارای درختان پسته کوهی فراوان بوده است و در سفرنامهٔ خود به آن اشاره نموده‌است.

در کتاب تاریخ حافظ ابرو، خراسان در سده‌های ۸ و ۹ هجری قمری به دوازده ولایت تقسیم گردیده است که گناباد، مرکز ولایت قهستان بوده است.^[۹]

در شهر گناباد آب انبارهای عظیمی وجود داشته است که حداقل سه مورد آن‌ها در توسعهٔ شهری تخریب شده‌است. آب‌انبار مرکز گناباد (آب‌انبار حسینیه گناباد)در خیابان سعدی (شریعت سابق) تا سال ۱۳۶۳ فعال و مورد بهره‌برداری مردم بود. در زمستان آب برف و یخ را روانهٔ این آب انبار می‌کردند و در تابستان آب سرد و خنک می‌نوشیدند و به این آب انبار یخچال خانه هم می‌گفتند. گویا در تابستان‌های قدیم به مردم، یخ هم می‌فروخته‌اند.

آثار تاریخی و گردشگری

تا اوایل سال ۱۳۴۰، بافت این شهر خیلی قدیمی بود و علاقهٔ وافر اهالی به نوسازی شهرشان، سبب خراب شدن بعضی از آثار تاریخی شد که از آن میان باید از یک یخدان عظیم که ارتفاع گنبد مخروطی آن در حدود بیست متر بود و در نزدیکی مظهر قنات علی‌آباد قرار داشت، نام برد.

مهم‌ترین آثار تاریخی، باستانی و گردشگری این شهر عبارت است از:

• قنات قصبه بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین قنات جهان مربوط به ۲۷۰۰ سال پیش و تنها اثر ثبت شدهٔ خراسان بزرگ در سازمان جهانی یونسکو^[۵]
• مدرسهٔ نجومیه و موزهٔ مردم شناسی گناباد

• موزهٔ تاریخی گناباد
• خانه شریعت
• آب انبار شریعت و موزه آب
• مسجد جامع قدیم گناباد
• قلعهٔ تاریخی عُمرانی گناباد
• سرو کهن نوقاب
• مسجد جامع عبدالله نوقاب
• مرقد علامه بهلول گنابادی
• خانه خانیکی

شخصیت‌های تاریخی و سر شناس

• خواجه اختیار منشی گنابادی
• ملا مظفر گنابادی
• محمد پروین گنابادی
• ابومنصور ریابی
• محمدتقی بهلول گنابادی

• رضا عطاران متولد مشهد و اصالتاً از اهالی بخش کاخک شهرستان گناباد می‌باشد.^[۱۰]

هنرها و صنایع دستی

گناباد را می‌توان قطب هنر سفال‌گری در شرق کشور دانست. امروزه نیز نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های سفال‌گری در مِند گناباد (میدان آزادی) فعال هستند.

جغرافیا و شرایط جوی

شهر گناباد، در جنوب استان خراسان رضوی قرار دارد و این منطقه دارای اقلیم خشک و نیمه صحرایی می‌باشد. شهر گناباد در طول سال‌های اخیر، به صورت جدی با بحران خشک سالی مواجه بوده است.

شهر گناباد به با بسیاری از روستاهای اطراف خود نظیر مِند، خیبری، دلویی، بیلُند، بهاباد و حتی شهر بیدخت و شوراب در هم تنیده شده است و این نواحی نیز تحت پوشش سازمان تاکسی رانی شهرداری گناباد قرار دارند.

در جدول زیر فاصله مرکز شهر گناباد تا برخی از شهرهای مهم دیده می‌شود:

		مهنه و فیض آباد
	بیدخت		بجستان
		گناباد
		کاخک و فردوس و قاین

بافت شهری

گناباد جزء شهرهای قدیمی می‌باشد و به همین دلیل قسمت زیادی از نواحی مرکزی شهر را بافت قدیمی تشکیل می‌دهد که البته به مرور زمان، با نوسازی‌هایی همراه بوده است اما هم چنان ساختار کلی خود را حفظ کرده است.

ورود و اقامت

راه‌های ورودی

جاده‌ای

• از سمت شمال، از طریق جاده مشهد – تربت حیدریه – گناباد
• از سمت غرب، از طریق جاده بجستان – گناباد
• از سمت جنوب شرق، از طریق جاده بیرجند – قاین – گناباد
• از سمت جنوب غرب، از طریق جاده طبس – فردوس – گناباد

پایانه مسافربری

پایانه مسافربری شهرداری گناباد در میدان امام رضا این شهر (ورودی گناباد از سمت مشهد) قرار گرفته و همه روزه به مقاصد مشهد، تهران، کرج، بیرجند و چابهار حرکت اتوبوس موجود است.

ریلی

نزدیک‌ترین ایستگاه راه آهن در نزدیکی شهر بجستان و در فاصله ۵۰ کیلومتری گناباد قرار دارد. البته نقل قول‌هایی مبنی بر تصویب مسیر پیشنهادی راه آهن مشهد – زاهدان وجود دارد که از گناباد خواهد گذشت.

هوایی

فرودگاه گناباد در حال احداث می‌باشد و بناست تا در نیمهٔ دوم سال ۱۳۹۵ افتتاح شود. این فرودگاه موفق به اخذ مجوز مسافری نیز شده است.^{[نیازمند منبع]}

مکان‌های اقامتی

در شهر گناباد، هتل پاسارگاد برای اقامت مسافران وجود دارد. هم چنین در شهر بیدخت در فاصله ۵ کیلومتری گناباد نیز مهمان سرای جهانگردی، پذیرای مسافران می‌باشد. همچنین پارک‌های شیرین، بسیج، شهر، دانشگاه و ملت از جمله پارک‌های نسبتاً مناسب برای شب مانی مسافران است.

آموزش و فرهنگ

آموزش عالی

شهر گناباد را می‌توان دانشجویی‌ترین شهر استان خراسان رضوی دانست. بنا بر آمار غیررسمی نزدیک به ۳۰٪ از جمعیت این شهر (معادل حدود ۱۲٬۰۰۰ نفر) را دانشجویان بومی و غیر بومی تشکیل می‌دهند.^[۱۱]

مهم‌ترین مراکز آموزش عالی شهر گناباد:

کتابخانه‌های عمومی

مراکز فرهنگی و هنری

بهداشت و درمان

شهر گناباد با توجه به وجود دانشگاه علوم پزشکی، از امکانات مناسبی در این زمینه برخوردار است و برخی شهرهای اطراف خود را نیز پوشش می‌دهد. این دانشگاه، دانشکده پزشکی نیز دارد. در این شهر دستگاه‌های MRI و سی تی اسکن اسپیرال موجود است و به واسطه تدریس یا عضویت هیئت علمی دانشگاه، متخصصین فراوانی در تخصص‌های مختلف پزشکی مشغول به فعالیت هستند.

بیمارستان‌ها

بیمارستان ۲۲ بهمن

بخش‌های بیمارستان:

این بیمارستان از بخش‌های طب تصویری (رادیولوژی، سی تی اسکن، ماموگرافی، سونوگرافی، OPG پانورکس، فلوروسکوپی و MRI) و هم چنین آزمایشگاه تشخیص طبی و داروخانه برخوردار می‌باشد.

بیمارستان ۱۵ خرداد

بخش‌های بیمارستان:

این بیمارستان از بخش‌های طب تصویری (رادیولوژی) و آزمایشگاه تشخیص طبی نیز برخوردار می‌باشد.

بیمارستان علامه بهلول

بیمارستان ۲۰۰ تختخوابی علامه بهلول با ۲۵ هزار متر مربع و در شش طبقه در حال احداث می‌باشد و به زودی به بهره‌برداری می‌رسد و شامل بخش‌های داخلی، اطفال، زنان، گوش و حلق و بینی، چشم، جراحی، ارتوپدی، اورولوژی، زایشگاه، دیالیز، اتاق عمل، CCU ،ICU، رادیولوژی، اعصاب و روان و درمانگاه تخصصی است.^[۱۲]

کلینیک‌ها و درمانگاه‌ها

کلینیک‌های تخصصی دانشگاه علوم پزشکی و جهاد دانشگاهی، درمانگاه تأمین اجتماعی و چند درمانگاه خصوصی در شهر گناباد فعال هستند.

اقتصاد شهری

صنایع

از مهم‌ترین صنایع فعال شهرستان گناباد که سهم به سزایی در رشد صنعت و اشتغال جوانان این شهرستان ایفا نموده‌اند می‌توان به شرکت فرآورده‌های دیرگداز ایران(۱۳۶۴)، شرکت صنایع چینی تقدیس(۱۳۸۴) و شرکت تولیدی الیاف سیمرغ(۱۳۸۷) اشاره نمود. هم چنین صنایع تبدیلی و غذایی نگین گل شرق در زمینه تولید آرد والسی از سالیان دور جایگاه ویژه‌ای در صنعت شهرستان داشته است. علاوه بر این‌ها وجود پتانسیل‌های بیشمار معدنی به گسترش کارخانجات متعدد سنگ و مصالح ساختمانی در شهرک صنعتی انجامیده و نیز به دلیل تعداد فراوان دامداری‌ها و مرغداری‌ها شاهد کارخانه‌های خوراک دام و طیور و نیز صنایع لبنی و غذایی در گناباد می‌باشیم.

خدمات

با توجه به دانشگاهی بودن شهر گناباد، خدمات متعددی مرتبط با این حوزه نیز در گناباد به وجود آمده است. هم چنین در زمینه حمل و نقل جاده‌ای، این شهر سهم به سزایی در شرق کشور دارد.

با توجه به کشت گسترده زعفران در گناباد، فعالان مربوط به این محصول کشاورزی نیز حضور پر رنگی در گناباد دارند.

محصولات کشاورزی

قسمت زیادی از مردم گناباد به خصوص در بافت‌ها و محلات قدیمی شهر، به کار کشاورزی مشغول هستند و وجود قنات‌های متعدد علی‌رغم خشک سالی‌های پی در پی باعث حیات نسبی کشاورزی در این شهر کویری شده است.

با توجه به اقلیم منطقه، محصولات کشاورزی که در این شهر به عمل می‌آید عبارتند از:

زعفران، انگور (و در کنار آن کشمش)، انار، زیره سبز، زرشک، انجیر، عناب، پسته، پنبه

سیاست شهری

فرمانداری

فرماندار گناباد در حال حاضر دکتر محمد علی نبی پور است. نبی پور پیش از این فرماندار شهرستان سرایان و مدیرکل نظارت و ارزیابی بر عملکرد خراسان جنوبی بوده است. وی استاد دانشگاه و مؤلف کتابهای تخصصی در حوزه وزارت کشور است.^[۱۳]

شهرداری

شهرداری گناباد در حال حاضر بر عهده علی تقوی مِندی است. تقوی مندی قبل از پذیرفتن سمت شهرداری گناباد، در شرکت عمران شهر جدید گلبهار مشغول بوده است.^[۱۴] پیش از او نیز حمید بنایی مسئولیت شهرداری گناباد را عهده دار بود که بعد از اتمام دوره شهرداری، به عنوان مدیرعامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار انتخاب شد و در انتخابات مجلس دهم نیز به عنوان نماینده مردم گناباد و بجستان ، انتخاب شد.^[۱۵]

شورای شهر

دوره چهارم

دوره سوم

امام جمعه

حجت‌الاسلام حسن صادقی نسب، امام جمعه شهر گناباد^[۱۶] و مسئول نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه علوم پزشکی گناباد می‌باشد.^[۱۷]

ورزش

در شهر گناباد، هیئت‌های ورزشی مختلف و گروه‌های ورزشی (نظیر کوهنوردی) فعال هستند. در سال‌های اخیر هیئت ورزش‌های همگانی و هیئت دوچرخه سواری توانسته‌اند تا حد زیادی در بهبود فرهنگ شهروندی در زمینه ورزش موفق باشند. همچنین هنرستان تربیت بدنی امیرالمؤمنین در گناباد فعال است.^[۱۸]

اماکن ورزشی

در شهر گناباد، مهم‌ترین فضاهای ورزشی عبارتند از:

رسانه‌ها

وب گاه‌های خبری

در گناباد شاهد حضور پرتعداد و فعال وب گاه‌های خبری هستیم. تعدادی از فعال‌ترین وب گاه‌های خبری گناباد این موارد هستند:

نشریات مکتوب

دو نشریه نامه گناباد و مژده گناباد در این شهر به صورت هفته نامه منتشر می‌شوند. هم چنین مجله باران کویر نیز با گستره منطقه‌ای و در قالب ماهنامه منتشر می‌شود. مجله فرهنگی – اجتماعی گناپا نیز به صورت دو هفته نامه و با گستره توزیع خراسان بزرگ منتشر می‌شود.

نگارخانه