کلات

کلات

کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	کلات
بخش	مرکزی
مردم
جمعیت	۶٬۵۲۹ (۱۳۸۵)
جغرافیای طبیعی
مساحت	کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	متر
کلات روی نقشه ایران ۳۶.۲۴۲۰° شمالی ۶۰.۲۷۲۵° شرقیمختصات: ۳۶.۲۴۲۰° شمالی ۶۰.۲۷۲۵° شرقی

کلات شهری است در شمال شرقی استان خراسان رضوی. کلات به نام نادر شاه رقم خورده است. شهری که در میان کوه‌های هزارمسجد قرار گرفته است و از مشهد تا آن، ۱۴۵ کیلومتر جاده کوهستانی است. این شهر، از شمال به وسیله تپه ماهورهای نسبتاً پست به طول ۱۸۰ کیلومتر با کشور ترکمنستان همجوار است. از جنوب به کوه هزارمسجد و شهرستان مشهد، از شرق به شهرستان سرخس و از سمت غرب به شهرستان درگز محدود می‌شود.

کلات در لغت به معنی «آبادی و زیستگاه بر فراز کوه» است و همان‌گونه که از نامش پیداست، این منطقه هویتش را از نادر می‌گیرد و فراز و فرودهای تاریخی‌اش را با نادر تجربه کرده است.

هنگامی که نادرشاه افشار در خراسان به حکومت رسید، ایران با آسیب جدی ضعف حکومت مرکزی روبه‌رو بود، اما نادر نه‌تنها این اتحاد را برای ایرانیان به ارمغان آورد بلکه مهاجمان ایران را نیز به عقب راند و کشورگشایی‌اش را تا هندوستان ادامه داد. او دستور ساخت کاخی را در کلات نادری داد که هم‌اکنون به عمارت خورشید یا کاخ خورشید مشهور است. او ظاهراً از این کاخ به عنوان محلی برای حفاظت از گنجینه نادر استفاده می کرده است. این کاخ تا پایان عمر نادر نیز نیمهکاره ماند، اما با همین شرایط در مدت زمان حکومت نادر مورد استفاده قرار می‌گرفت.

تاریخچه

سرزمین کلات با توجه به این که در میان کوه قرار گرفته، به سرزمین دژهای نفوذناپذیر شهرت دارد و دلیل انتخاب کلات توسط نادر نیز همین نفوذناپذیری آن بوده است. به عبارت بهتر کاخ خورشید، کاخ و گنجینه گنج‌های نادر بوده است، تخت طاووس، الماس کوه نور، الماس دریای نور و گنج‌های حاصل از جهانگشایی او به هندوستان که فراوانی آن و گرانبهایی‌اش در تاریخ شهره عام است تا جایی که می‌گویند نادر هنگامی که هند را فتح کرد و اهانتکنندگان به ایرانیان را به دار مجازات آویخت در برابر دریافت کلید گنجینه هندیان پذیرفت که حکمرانی را از حاکم هند سلب نکند و او حاکم هند بماند. او سپس گنجینه‌ای آنچنان ارزشمند با خود به ایران آورد که تا ۳ سال تمام ایرانیان از پرداخت مالیات معاف شدند و هنوز نیز این جواهرات موجب افتخار ایرانیان است.

کاخ خورشید، بنایی ۳ طبقه است که اسرای هندی آن را بنا کردند. این کاخ مجموعاً ۱۲ اتاق دارد که داخل هراتاق تزییناتی از نقاشی و گچبری دیده می‌شود. در میان این تزیینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز به چشم می‌خورد. در وسط این بنای ۸ ضلعی، برج‌های استوانه‌ای‌مانند در دوطبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده‌اش بوده‌است. زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگره‌دار ساختمان است که در آن معماری مغولی – هندی به چشم می‌خورد. داخل اتاق‌ها با نقاشی و گچبری تزیین شده‌اند. در وسط این بنا نیز از سطح پشت‌بام برجی مدور با ترکهای شبیه نیم ستون معروف به خیاری احداث شده است. کاخ خورشید در طول زمان، دچار آسیب‌های فراوانی شد ازجمله این که هم‌اکنون ارتفاع بنای ۲۵ متری آن به ۲۰متر کاهش پیدا کرده و طبقه سوم آن به شکل مخروبه درآمده است.

دیدنی‌های کلات

اگر گذارتان به کلات افتاد، سری هم به آبشار قره‌سو در جنوب غربی شهرستان کلات نادری بزنید که آب و هوایی خنک و ییلاقی دارد. آب قره‌سو، آب گوارایی است تا جایی که حتی نادر به سبب این که از کیفیت آب کلات رضایت نداشته است، دستور می‌دهد آب کاخ را از قره‌سو تامین کنند. قره‌سو در ۱۰ کیلومتری جنوب غربی کلات نادری واقع شده و در دل پیچ وخم‌های خود ۸ آبشار زیبا را جای داده است. بند نادری هم یکی دیگر از دیدنی‌های این منطقه است. سدی آجری که بر روی رودخانه ژرف رود برپاست و مردم بومی ساخت آن را به نادرشاه افشار نسبت می‌دهند، اما برخی محققان نیز ساخت آن را متعلق به گورکانیان می‌دانند، اما شاید جالب تر از همه، منطقه اورتکند باشد که به بهشت گمشده مشهور است، این منطقه جاده مناسبی ندارد و چند کیلومتر آن خاکی است. این جاده از کیلومتر ۱۰۵ جاده مشهد به کلات جدا می‌شود و پس از آن باید حدود ۲۲ کیلومتر پیش رفت. تفرجگاه اورتکند علاوه بر ییلاقی بودن، آب فراوان و کوه‌های سر به فلک کشیده و غاری آبی دارد که دیدن آن خالی از لطف نیست.