| بزغان | |
|---|---|
| کشور | ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| شهرستان | فیروزه |
| بخش | مرکزی |
| سال شهرشدن | ۱۳۷۵ |
| مردم | |
| جمعیت | ۵۷۶۹ |
| رشد جمعیت | ۱۱۳+ در سال |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۵۵۰ |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۳-تا ۱۵ |
| میانگین بارش سالانه | ۸۰۰ میلی‌متر |
| روزهای یخبندان سالانه | ۴۷ |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | حسن پارسا |
| ره‌آورد | فیروزه |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۵۱ |
| وبگاه | Firuzehcity.ir |
| تابلوی خوش‌آمد به شهر | |
 فیروزه
روی نقشه ایران
۳۶.۲۰° شمالی ۵۸.۶° شرقیمختصات: ۳۶.۲۰° شمالی ۵۸.۶° شرقی |
|
فیروزهیا بُزغان مرکز شهرستان فیروزه در استان خراسان رضوی است.
جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۰، برابر با ۵۷۶۹ نفر بوده است. این شهر تا سال ۱۳۸۶ یکی از شهرهای شهرستان نیشابور به شمار می‌آمد.[۱]
محتویات
- ۱ موقعیت جغرافیایی
- ۲ جمعیت
- ۳ گردشگری و سوغات
- ۴ کاروان سرای تاریخی و زیبای روستای شوریاب
- ۵ پانویس
موقعیت جغرافیایی
فیروزه یکی از شهرستان‌های نیمه شمالی استان خراسان رضوی است. این شهرستان از شمال و شرق به بخش مرکزی شهرستان نیشابور، از جنوب به بخش میان جلگه نیشابور، از شمال غربی به بخش سرولایت نیشابور، و از غرب به بخش‌های مرکزی و مشکان شهرستان خوشاب و بخش مرکزی شهرستان سبزوار، محدود می‌گردد. این شهرستان بین ۳۶ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۸ درجه و ۹ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۴۱ دقیقه طول شرقی گسترش یافته است. مرکز این شهرستان شهر فیروزه است که در ۲۰ کیلومتری شمال غرب شهر نیشابور و ۱۴۵ کیلومتری غرب شهر مشهد- مرکز استان- و ۱۱۵ کیلومتری جنوب شهر قوچان و ۹۰ کیلومتری شرق شهر سبزوار واقع است. این شهر از سطح دریای آزاد ۱۱۷۰متر ارتفاع دارد. شهرستان فیروزه بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۸۶ دارای ۱۵۸۶ کیلومتر مربع وسعت و شامل دو بخش مرکزی و بخش طاغنکوه است. نقشه آخرین تقسیمات کشوری استان خراسان رضوی و موقعیت شهرستان فیروزه /۱۳۹۲
جمعیت
شهرستان فیروزه در سال ۱۳۹۰ که آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن توسط مرکز آمار ایران صورت گرفت، ۴۲۷۱۸ نفر جمعیت داشته است. در سال ۱۳۹۰ از کل جمعیت شهرستان حدود ۵۷۶۹ نفر ساکن شهر فیروزه و۱۴۳۴ نفر ساکن شهر همت‌آباد و بقیه در ۱۰۵ آبادی دارای سکنه، ساکن می‌باشند؛ که در بین این آبادی‌ها، روستاهای گرماب(۴۴۲۹ نفر)، معدن بالا و پایین(۱۰۲۷ نفر)، شورگشت(۱۰۶۹ نفر)، سلیمانی (۱۲۷۲ نفر)، مرزان(۱۳۸۰ نفر)، همت‌آباد زمانی(۱۵۳۵ نفر)، قلعه یزدان (۱۰۴۳ نفر) و شورآب (۱۰۶۸ نفر) مهمترین و بزرگترین روستاها می‌باشند. در همین سال مرکز آمار ایران در طی سرشماری خود حدود ۹۸ آبادی خالی از سکنه در شهرستان فیروزه ثبت کرده که نشانگر بالا بودن مهاجرت از روستا به شهر است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۰، حدود ۴۰٪ جمعیت شهرستان زیر ۱۵ سال سن داشته‌اند که نشانگر جوانی جمعیت در این منطقه است و نیاز به برنامه ریزی و توجه به نیازهای این گروه جمعیتی به خوبی احساس می‌شود. در همین سال بیش از ۹۰٪ مردم بالای ۶ سال منطقه با سواد بوده‌اند که نسبت به متوسط شهرستان و استان در حد مناسب و قابل قبول است. در این امر گسترش خدمات آموزشی و مستقل شدن آموزش و پرورش از سال ۱۳۷۲ و فعالیت‌های نهضت سوادآموزی، نقش بسزایی داشته‌اند. بطور متوسط در هر کیلومتر مربع از خاک این شهرستان ۲۶ نفر زندگی می‌کنند که این میزان در دهستان تحت جلگه تا ۳۷ نفر هم می‌رسد که نشانگر تراکم بالای این دهستان و شرایط مناسبتر آن برای جذب جمعیت و توسعه است. حدود ۱۶/۸۳ درصد جمعیت در ۱۰۵ آبادی دارای سکنه و ۸۶/۱۶ درصد جمعیت هم در نقاط شهری شهرستان ساکن می‌باشند.
مهاجرت از روستاهای این بخش به نقاط شهری بویژه شهر نیشابور- مهمترین شهر منطقه- و شهرهای مشهد، تهران و کرج زیاد بوده بطوری که نسبت جنسی در این شهرستان به نفع زنان است و از سوی دیگر بیشتر روستاهای منطقه بویژه روستاهایی که از مرکز بخش و مرکز شهرستان دورتراند، مهاجر فرست هستند و با کاهش جمعیت مواجه می‌باشند. روستاهایی مثل شورگشت، شوریاب، فرخار، بتو، سلیمانی، شوراب و … در پانزده سال اخیر با چنین وضعیتی روبرو بوده‌اند که اکنون نیز این روند ادامه دارد. در این زمینه توجه به روستاها و گسترش خدمات رفاهی مانند آبرسانی، خدمات مخابراتی و گازرسانی، توجه به فعالیت‌های زراعی و دامپروری و فراهم نمودن تسهیلات لازم برای کشاورزان و خرید تضمینی محصولات توسط دولت، و ایجاد اشتغال پایدار می‌تواند مانع مهمی برای جلوگیری ازمهاجرت روستاییان و تخلیه روستاها باشد. در سال ۱۳۹۰ در شهرستان فیروزه ده‌ها آبادی خالی از سکنه وجود داشته است که قابل توجه است. مردم شهرستان فیروزه به زبان فارسی و لهجه نیشابوری سخن می‌گویند. ساکنان تعدادی از روستاها در بخش طاغنکوه (مانند روستاهای گرماب بزرگ، چزگ، سلیمانی، شوراب و…) علاوه بر فارسی به زبان ترکی با لهجه نیشابوری صحبت می‌نمایند. همچنین برخی روستاها در دهستان فیروزه (مانند روستای زاونگ) و بخش طاغنکوه (مانند روستای بتو و روستای زروند) فارسی را با لهجه بلوچی صحبت می‌کنند.
گردشگری و سوغات
ان و شهرستان‌های نیشابور و فیروزه علاوه بر اینکه مهد علم و فرهنگ دوره‌هایی از تاریخ تمدن اسلامی و زادگاه دانشوران و مردان نامدار تاریخ ایران است، از دوره‌های بسیار کهن نیز به داشتن جواهری گران بها به نام فیروزه به شهرت جهانی رسیده است. از تاریخ دقیق کشف فیروزه و نحوه استخراج آن در گذشته‌های دور و به ویژه تا پیش از زمامداری پادشاهان صفوی، اطلاعات جامعی در دست نیست اما احتمال می‌رود که در اوج شهرت و آبادانی نیشابور و شهرستان فیروزه (که با نام تحت جلگه بخشی از توابع نیشابور محسوب می‌شده)، ساکنین این منطقه از وجود فیروزه و نحوه استخراج آن آگاهی داشته ند. قدیمی‌ترین اسنادی که در مورد فیروزه خراسان در شهرستان‌های فیروزه و نیشابور سخن گفته‌اند، کتاب‌هایی نظیر: ـ کتاب «جهان نامه» تألیف محمد بن بکران (خراسانی)، که در سال ۶۰۵ هجری قمری به نام سلطان علاء الدولهٔ خوارزمشاه تألیف شده. ـ «عرایس الجواهر و نفایس الاطایب» ابوالقاسم عبدالله کای (به سال ۷۰۰ هـ. ق) و «تنسوخ (ق) نامه ایلخانی» منتسب به خواجه نصیرالدین طوسی می‌باشد. در طی دوره صفویه و پس از آن، سیاحان خارجی و داخلی نظیر ژان باپتیست تاورنیه (جواهر سازی مشهور فرانسوی به سال ۱۰۴۶ هـ. ق)، فریزر (۱۲۳۸ هـ ق)، آرثور کانالی (۱۲۴۶ هـ ق)، ژنرال فریه (۱۲۶۱ هـ ق)، کرزن (۱۳۰۹ هـ ق)، صنیع الدوله (۱۳۰۳ هـ. ق) و … از فیروزه و فیروزه تراشان نیشابور بسیار سخن گفته‌اند و برخی (ژنرال فریه) اشاره کرده‌اند که عده‌ای از فیروزه تراشان نیشابور از «بدخشان تاجیکستان»، به این شهر آمده‌اند. معادن فیروزه در ۳۵ کیلومتری شمال غربی مرکز شهرستان (شهر فیروزه)، در دامنه‌های جنوبی ارتفاعات بینالود و در ۴ کیلومتری دو روستای معدن پایین و معدن بالا، از دهستان فیروزه، بخش مرکزی شهرستان فیروزه واقع شده است و تمامی فیروزه کاران این شهر نیز همه بومی هستند و هنرمندانی در نیشابور، مشهد و اصفهان به این کار اشتغال دارند. سنگ فیروزه معمولاً در کنار سنگ چخماق و به صورت رگه‌های بسیار باریک در لابه لای سنگ‌های آذرین (آتشفشانی) شکل می‌گیرد. این سنگ از عناصری چون مس، آلومینیوم، فسفات، هیدرواکسید و آب تشکیل شده که بسته به نوع و درصد این ترکیبات و محل تشکیل آن، دارای طیف وسیعی از رنگ آبی کمرنگ، پررنگ، سبز روشن و در مواردی تا سبز تیره می‌باشد. بهترین و گرانبهاترین نوع آن نیز با رنگ آبی سیر و عجمی نامیده می‌شود. وزن مخصوص فیروزه بین ۶۲/۲ تا ۸۳/۲ و سختی آن برابر شیشه یعنی ۶ است. انواع فیروزه با توجه به محیطی که فیروزه از آن به دست می‌آید (جنس توده‌های معدن) به دو نوع فیروزه سنگی و خاکی تقسیم بندی شده که نوع خاکی آن از مسیل‌ها و رسوبات به دست می‌آید و به دلیل عدم تغییر رنگ آن با گذشت زمان، گران بهاتر و مرغوب تر می‌شود. نوع سنگی آن نیز از میان سنگ‌های آذرین استخراج می‌گردد. از نظر کیفیت (مرغوب بودن) فیروزه، انواع آن قبل از تراش شامل موارد ذیل می‌باشد: ۱ـ فیروزه عجمی: گرد و درشت است و تقریباً خالص و بدون رگه می‌باشد، رنگ آن آبی سیر و گران‌قیمت‌ترین نوع فیروزه است. ۲ـ عجمی نیم رنگ: از نوع قبلی کم رنگ تر و دارای کمی ناخالصی است. ۳ـ عربی: فیروزه تخت، با لایه‌های نازک است با رنگ آبی سیر. ۴ـ توفال: مانند عربی است، دارای ناخالصی بوده و سنگ آن از میان رفته و فقط لایه‌ای از فیروزه با رنگ آبی سیر باقی‌مانده است. ۵ـ توفال نیم رنگ: از نوع قبلی کمی روشن‌تر است. ۶ـ توفال سفید: رنگ آبی خیلی روشن دارد، احتمالاً نام دیگر آن شروام می‌باشد. ۷ـ چغاله (چاغوله): فیروزه‌ای درشت، شبیه عجمی اما به رنگ آبی کم رنگ. ۸ ـ شجری: دارای ناخالصی به شکل شاخ و برگ درخت و رگه دار است. ۹ـ شکوفه: فیروزه‌ای است ریزتر از چغاله و فیروزه کمی دارد. ۱۰ـ فیروزه چال یا نرم: این فیروزه کمی بزرگتر از عدس بوده که در سنگ‌های معدن دیده می‌شود. ۱۱ـ فیروزه درشت: سنگ‌های نسبتاً بزرگی است که در آن رگه‌های باریک و پراکنده و نازک فیروزه دیده می‌شود و نازل‌ترین نوع آن است. فیروزه در اثر چربی تغییر رنگ می‌دهد و در مقابل رطوبت یا خشکی به سبزی می‌گراید. اشکال مختلف آن را می‌توان بیضی، قلبی، انگشتری و برجسته نامید و برای مراقبت و حفظ اصالت فیروزه، آن را در میان خاک اره یا ماسه مرطوب نگداری می‌کنند. در گذشته فیروزه را با انفجار صخره‌ها یا به طریق سنتی با خیساندن سنگ‌ها استخراج می‌کردند، به این ترتیب که قلوه سنگ‌های جدا شده از کوه را در حوضچه‌های پر از آب قرار می‌دادند و پس از این که قلوه سنگ‌ها کاملاً خیس و سست می‌شد، آن‌ها را سایش داده، فیروزه را جدا می‌کردند. اما امروزه با استفاده از یک چرخ برقی، قطعات سنگ معدن را سایش داده و فیروزه را به سهولت (با افت کم) از آن جدا می‌سازند. از فیروزه بیشتر به عنوان نگین و ترصیع در انگشتر، گردن بند، دست بند و ظروف نقره استفاده می‌کنند. در گذشته فیروزه مرغوب به مسکو در روسیه و ایتالیا ارسال می‌شد ولی در حال حاضر مراکز مهم فیروزه تراشی و فروش آن عبارتند از: روستاهای معدن بالا و پایین، شهر فیروزه مرکز شهرستان فیروزه، مجموعه میراث فرهنگی (کاروان سرای شاه عباسی) و مجموعه تاریخی ـ تفریحی آرامگاه خیام در نیشابور و بازارهای شهر مشهد
کاروان سرای تاریخی و زیبای روستای شوریاب
در داخل روستای شوریاب در جنوبی‌ترین قسمت دهستان طاغنکوه جنوبی و ۱۸ کیلومتری شهر همت‌آباد مرکز بخش طاغنکوه واقع شده است. این کاروانسرای زیبا و بزرگ در دوره قاجاریه احداث شده و جزو کامل‌ترین کاروانسراهای این دوره محسوب می‌گردد. این بنا دارای یک پلان هشت و نیم هشت مستطیل شکل است و عناصر اصلی این بنا شامل چهار ایوان، چهار اصطبل، حیاط مرکزی و عناصر فرعی شامل شاه نشین طاقچه‌ها و طبقات بالا، بخاری دیواری و … است. ایوان ورودی آمل مناره می‌باشد. این کاروانسرا از جمله کاروانسراهای واقع شده در دشت با حیاط مرکزی است که به شیوه چهار ایوانی ساخته شده و ایوان‌های پیرامون حیاط دو طبقه‌اند و دارای شاه نشین است. کتیبه‌های سنگی حجاری شده زیبا روی سر در ورودی کاروانسرا قرار دارد که مربوط به دوره قاجاریه است. (متأسفانه تعدادی از کتیبه‌های سنگی در سال‌های اخیر به سرقت رفته است) بقیه نیز به موزه شهر نیشابور منتقل گردیده است. این کاروانسرا در سال‌های اخیر به شدت رو به تخریب بوده و اخیراً در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.