چاپشلو | |
---|---|
کشور | ایران |
استان | خراسان رضوی |
شهرستان | درگز |
سال شهرشدن | ۱۳۷۴ |
مردم | |
جمعیت | ۲۴۵۷ |
جغرافیای طبیعی | |
ارتفاع از سطح دریا | ۶۳۸ |
آبوهوا | |
میانگین بارش سالانه | ۳۶۰ میلیمتر |
اطلاعات شهری | |
رهآورد | برنج لاین |
پیششماره تلفنی | ۰۵۸۲۵۸۲ |
![]() ![]() چاپشلو
روی نقشه ایران
۳۷.۳۷۸۳° شمالی ۵۹.۰۶۳۳° شرقیمختصات: ۳۷.۳۷۸۳° شمالی ۵۹.۰۶۳۳° شرقی |
چاپـِشلو شهری است در استان خراسان رضوی در شرق ایران. این شهر در بخش چاپشلو شهرستان درگز قرار دارد.
چاپِِشْلو(۱)، بخش و شهری در شهرستان درگز، در استان خراسان رضوی.
۱) بخش چاپشلو، در مركز و مغرب شهرستان درگز واقع است. از شمال به بخش مركزی، از مشرق به بخش لطفآباد شهرستان درگز، از جنوب به بخش مركزی شهرستان چناران و از مغرب به بخش مركزی و باجگیرانِ شهرستان قوچان محدود میشود و مشتمل است بر دو دهستان به نامهای قَرهباشلو (به مركزیت چاپشلو) و میانكوه (به مركزیت آبادی كَبْكان)، ۶۲ آبادی، و شهر چاپشلو. آبادیهای دهستان قرهباشلو بیشتر در دشت و آبادیهای دهستان میانكوه بیشتر در كوهستان قرار دارند (رجوع کنید به مركز آمار ایران، ۱۳۷۶ ش الف، ص ۲ـ۶). آب و هوای این بخش معتدل و در نواحی كوهستانی نسبتاً سرد است.
برخی از كوههای مهم چاپشلو عبارتاند از: هزار مسجد (بلندترین قله ح ۴۰۰ ، ۳ متر)، رشتهكوه اللّهاكبر (بلندترین قله ح ۸۰۴ ، ۲ متر)، كه برخی از آبادیهای دهستان قرهباشلو در دامنه شمالی و آبادیهای دهستان میانكوه در دامنه جنوبی آن قرار دارند، و خرپشتی داغ (بلندترین قله ح ۵۱۰ ، ۲ متر) در حدود ۳۲ كیلومتری جنوب درگز ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج ۲۰، ص ۲۱؛ حاجعلی رزمآرا، ص ۶؛ جعفری، ج ۱، ص ۷۶، ۲۳۱). گردنه اللّهاكبر نیز در این بخش قرار دارد (حسینعلی رزمآرا، ج ۹، ص ۱۰۶). از رودهای مهم آنجاست: رود دائمی سَنْكِزسو، به طول حدود چهل كیلومتر، با جهت جنوبشرقی و رود فصلی ریشخوار، بهطول حدود ۲۷ كیلومتر با جهت شمالی. رودهای فصلی دیگری، از جمله رود داغدار و رود مینا قلعه از منطقه تفریحی آبگرم جاری است و همچنین رود مَیو (ریزابه سنكزسو)، نیز در آنجا جاریاند (جعفری، ج ۲، ص ۲۴۵ـ۲۴۶، ۲۷۸، ۴۶۱؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۲۰، ص ۳۳).
اهالی آن به كشاورزی، باغداری، دامداری، و فرشبافی اشتغال دارند ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۲۰، ص۲۰، ۳۳، ۳۵، ۶۶). آب مصرفی اهالی از رودها و چشمه و قنات تأمین میشود (تكلیفی چاپشلو، ص۲۰). محصولات عمده آن گندم، جو، پنبه، كنجد، زیره و بنشن، و محصولات باغی آن، زردآلو، هلو، گردو، بادام، انگور، آلبالو، آلو، توت و سیب است. سنجد و ترهبار نیز در آنجا به عمل میآید ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۲۰، ص ۷ـ ۸، ۵۷، ۶۶). پنبه، انگور و ترهبار آن به دیگر نقاط بخش صادر میشود (همان، ج۲۰، ص ۲۲). اهالی آن شیعه دوازده امامیاند و به كردی، فارسی و تركی سخن میگویند (همانجا). طوایف مستقل پهلوانلو، قاچكانلو، توپكانلو، بادلانلو و ورانلو به آنجا ییلاق میكنند (مركز آمار ایران، ۱۳۷۸ ش، ص ۶۱). در سرشماری ۱۳۷۵ ش، جمعیت آن ۷۱۹ ، ۱۲ تن بوده است كه از این میان ۸۴۶ ، ۲ تن (ح ۲۲%) شهرنشین و ۸۷۳ ، ۹ تن (ح ۷۸%) روستانشین بودهاند (مركز آمار ایران، ۱۳۷۶ ش الف، ص ۲؛ همو، ۱۳۷۶ ش ب، ص هفتادوهفت).
در مرداد ۱۳۲۸، بخش چاپشلو تشكیل شد (ایران. وزارت كشور. معاونت سیاسی، ۱۳۸۱ ش، ص ۳۷).
از آثار قدیمی آنجاست: زیارتگاه شاهزاده احمد (باباغازان) در آبادی خادمانلو، واقع در حدود ۵۱ كیلومتری جنوبغربی درگز؛ زیارتگاه سیدیوسف در آبادی سادات، در حدود ده كیلومتری جنوبغربی درگز؛ و امامزادهای در آبادی اولیاء، در حدود شانزده كیلومتری جنوب درگز ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۲۰، ص ۷، ۳۰، ۴۶ـ۴۷).
۲) شهر چاپشلو، مركز بخش، در ارتفاع حدود ۶۵۰ متر، در حدود دوازده كیلومتری جنوب شهر درگز واقع است. شهر در دشت قرار دارد و چند رود فصلی در جنوب آن جاری است. آب و هوای چاپشلو نسبتاً گرم و مرطوب است. بیشترین دمای آن ْ۸ ر۳۸ در تیر، كمترین آن ْ۱۶- در بهمن و میانگین بارش سالانه آن ۳۶۰ میلیمتر است (سازمان هواشناسی كشور، ص ۳۵۲).
چاپشلو با راه اصلی (از شمال) به شهرهای درگز و نوخندان و با راه فرعی به راه اصلی قوچان ـ باجگیران (در شهرستان قوچان) میپیوندد.
پیشینه. ظاهراً پیشینه شهر چاپشلو به دوره صفوی میرسد. در زمان شاهعباس اول صفوی (حك: ۹۹۶ـ ۱۰۳۸) تیرههایی از طوایف ایل افشار، از جمله چاپشلو (قس اسكندرمنشی، ج ۱، ص ۱۳۸ـ۱۳۹، كه پیره محمدخان چاوشلو/ چاپشلو، از امرای بیهپیش، را از طایفه اُستاجلو آورده است)، از مكانی به نام قَرْشی قوزی/ قارشیقُزی (حدود بخارا، امروزه در جمهوری ازبكستان)، به نواحی درگز و ابیورد كوچ كردند و در مكانی كه بعدها به نام خودشان چاپشلو خوانده شد، سكنا گزیدند (میرنیا، ص۱۱۰ به نقل از اللهیارخان چاپشلو؛ نیز رجوع کنید به مروی، ج ۱، ص ۴ـ۵). مروی در عالمآرای نادری (ج ۱، ص ۱۶۱) نام آن را چاوشلو (به عنوان مسكنِ ابراهیمخان، برادر نادرشاه) ضبط كرده است.
در دوره زندیه (ح ۱۱۶۳ـ ۱۲۰۸)، و شاید مدتی قبل از آن، چاپشلو حكومتنشین درگز بود. در ۱۲۰۳ لطفعلیخانِ چاپشلو (در متن: چایشلو)، حكمران درگز، مركز حكومت را به دستگرد منتقل كرد. امروزه ویرانههای دستگرد معروف به كهنهقلعه نزدیك شهر كنونی درگز واقع است (میرنیا، ص ۱۱۱).
در۱۲۹۲/۱۸۷۵، مكگرگور آنجا را دیده است(رجوع کنید به ج۲، ص ۸۳).در۱۳۱۲/۱۸۹۴ ییت (ص ۱۴۹) آن را دهكدهای بزرگ، با حدود چهارصد خانوار ترك و كرد، معرفی كرده و افزوده كه شخصی به نام كردوخان حاكم آن بوده است. وی همچنین از مراسم پذیرایی آنها یاد كرده است. به نوشته اعتمادالسلطنه (ج ۴، ص ۲۰۵۹) در دوره ناصرالدینشاه (حك: ۱۲۶۴ ـ ۱۳۱۳)، آنجا ازقرای دره جز/ درگز، دارای دو رشته قنات و آب و هوای خوب و معتدل بوده است. در ۱۳۲۳ ش چاپشلو یكی از آبادیهای دهستان قرهباشلو در شهرستان قوچان در استان نهم (خراسان) بود (ایران. وزارت كشور. اداره كل آمار و ثبت احوال، ج ۳، ص ۱۸۱). در ۱۳۲۹ ش، حسینعلی رزمآرا (ج ۹، ص ۱۰۶) چاپشلو را قصبه مركز بخش چاپشلو، با ۷۵۴ ، ۱ تن جمعیت و محصولاتی مانند غلات، میوه و بنشن معرفی و از قالیچه، گلیم و جاجیم آن یاد كرده است. در مهر ۱۳۷۴، چاپشلو به شهر بدل شد (ایران. قوانین و احكام، ص ۵۰۱).
جمعیت این شهردر سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۴۵۷ نفر بوده است [۱].
پیشینه
ترکهای غرب ایران در قالب ایل بزرگ ترک افشار در دوران صفویان (۹۱۶ ه.ق) برای جلوگیری از حملات ازبکان به مناطق مرزی خراسان منتقل شدند و این مهاجران در منطقه روستاهای به نام ایلهای خود بر پا کردند از جمله چاپشلو و قراقوپونلو در درگز و ایدهلو در کلات.[۲][۳]
لغتنامه دهخدا به نقل از فرهنگ جغرافیائی ایران (جلد ۹) درباره چاپشلو چنین مینویسد: “قصبه مرکز بخش چاپشلو. شهرستان درگز واقع در ۱۰ هزار گزی جنوب باختری درگز. جلگه، هوا معتدل با ۱۷۵۴ تن سکنه . محصولات عمده آنجا غلات، تریاک، میوجات، بنشن، پنبه، شغل اهالی، زراعت، مالداری، کسب، صنایع دستی زنان، قالیچه و گلیم و جاجیم بافی، و راه آن ماشین رو است آب مشروبی اهالی از چشمه و قنات تامین میشود.”
بر پایه برخی ادعاها، آب منطقه چاپشلو دارای طعمی شور است.[۱]
کتابخانه عمومی چاپشلو در سال ۱۳۵۸ تاسیس شده که دارای هفت هزار و پانصد جلد کتاب میباشد.