درگز
|
|
---|---|
کشور | ![]() |
استان | خراسان رضوی |
شهرستان | درگز |
بخش | درگز |
نام(های) قدیمی | اتک، خاوران، پارت، نسا، پارتانیسا، ابیورد، محمدآباد |
جغرافیای طبیعی | |
ارتفاع از سطح دریا | ۴۸۰ متر |
اطلاعات شهری | |
رهآورد | برنج، جارو، گردو، کشمش، شکر پنیر، زیره |
![]() ![]() درگز
روی نقشه ایران
۳۷.۴۵۷۵° شمالی ۵۹.۱۰۵۸° شرقیمختصات: ۳۷.۴۵۷۵° شمالی ۵۹.۱۰۵۸° شرقی |
دَرْگَزْ از شهرهای استان خراسان رضوی، مرکز شهرستان درگز، در شمالشرق ایران در نزدیکی مرز ترکمنستان جای دارد. درگز که تا تهران ۱۱۵۰ و تا مشهد ۲۵۵ کیلومتر فاصله دارد از شمال به مرز ایران و ترکمنستان از مشرق و جنوب شرقی به مشهد از جنوب به چناران و از مغرب به قوچان محدود و مختصات آن ۳۷ درجه و ۳۶ دقیقه عرض شمالی و ۵۹ درجه و ۶ دقیقه طول شرقی است. از اماکن دیدنی این شهر میتوان به آب گرم اللهاکبر و پارک ملی تندوره اشاره کرد.
تاریخچه
شهر درگز، شهری با سابقه درخشان تاریخی، شهری که قبلاً به نام ابیورد معروف بوده و در تاریخ فکر و تمدن اسلامی به تعدادی از اندیشمندان و بزرگان برخورد میکنیم که عنوان ابیوردی را با خود داشتهاند. شهری که خاوران نام داشته و از مناطق باستانی پارتهای قدیم در خراسان بوده، در ۳ کیلومتری همین شهر آثار و بقایایی موجود است که به پنج هزار سال قبل از میلاد میرسد، یعنی سابقه شهرنشینی و مدنی درشهر درگز به حدود هفت هزار سال پیش میرسد، یعنی درگز وارث یک تمدن هفت هزار ساله میباشد .» شهر و ناحیه درگز از دوران پیش از اسلام تاکنون داراگرد، نسیایا، آپاوارتاکن، باورد، ابیورد، اتک، نسایا، نسا، درون، خاوران و دریجز نامیده می شده است. ناحیه درگز در گذشته یکی از نقاط مهم باستانی پارت و خراسان بود که به موجب قرارداد ننگین آخال ۱۲۶۱ هـ. ش / ۱۸۸۲ م، کنارة آباد و تاریخی آن، از تجن تا نزدیکی عشق آباد، از ایران جدا شده و جزء ترکمنستان گردید. درباره نامگذاری این شهرستان، تا کنون داوریهای گوناگونی داده شده است. شماری گفتهاند چون در این ناحیه بیشه و درخت گز زیادی وجود داشته، به «دره گز» سرشناس شده است، که این نامگذاری درست نیست. داوری درست تر، از سده ۳ پ. م، یعنی زمان اشکانیان است. پس از آن که اشکانیان علیه سلوکیان برخاستند، اشک اول (ارشاک) در ضمن نبرد کشته شد، ولی برادرش تیرداد به پیروزی رسید و شهری به نام داراگرد، در پارتیای اصلی بنیاد گذارد. آپاوارتاکن، که بعضی آن را پارتیای اصلی و شماری پارتیای ویژه نوشتهاند، به ناحیه شمال پارت گفته میشود. پیرنیا بر پایه نوشتههای تاریخ و جغرافی نگاران پیشین، پارت اصلی را کوهستان و دشت کردان در خراسان و اتک و به بیان دیگر بین بیابان مشهد و کویر خوارزم دانسته است.
بنابراین نواحی درگز، بجنورد، اسفراین، قوچان، شیروان و کلات در قلمرو پارت اصلی قرار داشته است. ایزیدورخاراکسی که در سده ۳ پ. م میزیست، محل شهر دارا را در شمال پارت تعیین کرده و به آن «آپاوارتانن» گفتهاند. ژوستن (سده ۲ پ. م) محل این شهر را در دامنه کوه زاپاتنن و پلین، دانشمند رومی (سده ۱ پ. م) در دامنه کوه آپاوارتن دانستهاند. ژوستن، آپاروارتن، کوه ابیورد که در گذشته باورت / بااورت و سپس باورد میگفتند، دانسته است.
دائرةالمعارف اسلامی، ابیورد را سرزمین نیاکان اشکانی و محل شهر دارا را در آن جا تعیین کرده است. بنابراین بایستی شهر «دارا» در دامنه کوههای درگز قرار داشته باشد. از آن جا که به گفته پلوتارک و تائیدهارولد لمب، نویسنده کتاب قدم به قدم با اسکندر، دارا، آخرین پادشاه هخامنشی در این ناحیه کشته شده است، اشکانیان نام پایتخت نخستین خود را «داراگرد» نهادهاند. «گرد» در روزگار کهن، به معنای شهر بوده، واژگان سیاوش گرد، پیروزگرد، بروگرد (بروجرد)، بیژن گرد، خسروگرد و… بیانگر نام سازنده و شهر است و داراگرد یعنی شهر دارا نیز روی همین معنا پدید آمده است. در روزگار ساسانیان تغییرات زیادی در حد و حدود شهرهای این منطقه صورت میگیرد و ابیورد که شامل منطقه وسیعی بوده و تا دامنه کوههای درگز گسترده بوده است، مرکزیت پیدا میکند.
حاکم ابیورد را «بهمنه» مینامیدند که به صلح تسلیم مسلمانان شد. پس از تسلط اعراب این سرزمین یکی از پایگاههای مهم مسلمانان قرار گرفت. بعضی از محققان این چنین اظهار نظر کردهاند که در قلعه داراگرد که در زمان ساسانیان مرکز روحانیون زرتشتی و دارای ضرابخانه بوده است، در اواخر قرن اول هجری قمری سکه ضرب شده است. حدود منطقه ابیورد در این زمان از سرخس تا نسا گسترده بوده است. این سرزمین که در انتهای دشت قراقوم بر سر راه قبایل مختلف مهاجم دشتهای داخلی آسیا در ابتدای اولین خطه جلگههای حاصلخیز خراسان قرار گرفته است، بنابر موقعیت طبیعی و نظامی از دیر باز محل کشمکشها و زد و خوردهای اقوام مختلف بوده است. با سقوط سامانیان دفاع ولایات شمالی ایران در برابر حملات چادرنشینها به سستی گرائید و هجوم صحرا نشینان آسیای مرکزی به خراسان فزونی گرفت.

به روزگار سلطان محمود غزنوی ترکمانان (غزان) به منطقه نسا و ابیورد و درگز هجوم آوردند و در این شهرها سکنی گزیدند و ترکی شدن این نواحی آغاز گردید. محققان محلی دوران سلجوقیان و اوایل خوارزمشاهیان را دوره شکوفایی خاوران (ابیورد را از قرن ۴ به بعد خاوران میگفتند) نامیدهاند، شیخ محمد شهرستانی، انوری ابیوردی، اسعد مهنه یی و … از این سرزمین برخاستند. به همت اینان خاوران یکی از مراکز علمی شد. به روزگار چنگیز، پسرش «تولی» ابیورد را تصرف کرد و به نهب و تاراج اهالی پرداخت و آن شهر زیبا را که در آن عالمی از عمارات موج میزد با خاک یکسان نمود و اکثر مردم را از دم تیغ گذراند. البته ابیورد در نهضتهای شیعه که در اواخر دوران بنی امیه در سراسر خراسان صورت گرفته بود سهمی بزرگ داشته است و نیز در قیامهای علیه حکام عباسی در قرن سوم هجری شرکت جستند. در زمان خلافت هارون ۱۸۵ ق. شخصی به نام ابوالخسیب بر ضد عباسیان و عامل آنان در خراسان قیام کرد و بر ابیورد تسلط پیدا کرد. این شهر با این همه عظمت و زرگی پس از هجوم مغولان و بعد از او تیمور ورونق خود را از دست داد و از اواخر قرن هشتم که شهرها و آبادیهای این منطقه مورد تجاوز و اشغال ازبکان قرار گرفت دوران قدرت آن شروع گردید.
در اوایل عصر افشاری ساختن مسجد بزرگی در مولود آبادو برخی ساختمانها در شهر نشانی از گسترش و رونق درگز میباشد، ولی ویرانیهایی که ناشی از تهاجمات اقوام همسایه بود، همراه با عدم توجه حکومت مرکزی وخصوصاً جدایی قسمت آباد و تاریخی آن (با ۹ هزار خانوار جمعیت و ۲۴ شهرک و روستا) که نام ابیورد را نیز با خود دارد، توانائیهای این شهر را به فراموشی سپرد. اکنون اندک آثار به جا مانده در شهر درگز مربوط به حاشیه باز یکی از دامنه کوههای هزار مسجد (درگز فعلی) میباشد. در حالیکه آثار تاریخی بی نظیری از دوره اشکانیان و دوران اسلامی در آن سوی مرزها قرارگرفته است.
درگز کنونی در سال ۱۳۲۹ تشکیل شد.[۱]
موقعیت جغرافیایی

درگز در شمال استان خراسان قرار دارد که بین۲۹٫۵۸ تا۳۷٫۵۹طول جغرافیایی و ۴۳٫۳۷تا ۵۵٫۳۶عرض جغرافیایی واقع شده است. درگز در فاصله ۱۲۳ کیلومتری شهر قوچان و ۲۵۸ کیلومتری شهر مشهد قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دریا ۴۸۰ متر میباشد.
![]() |
کشورترکمنستان | کشورترکمنستان | قوچان | ![]() |
مشهد و کلات | ![]() |
قوچان | ||
![]() ![]() |
||||
![]() |
||||
کلات | قوچان و چناران | قوچان |
افراد سرشناس
- نادر شاه افشار
- علی صیاد شیرازی
- ججوخان
- صید علیخان درگزی از شعرای معروف متاخر و استاد ادیب نیشابوری وملک الشعرای بهار میباشد.
- ابوسعید ابوالخیر
صنایع دستی
پوستین دوزی
مردم درگز در سال ۱۳۰۰ شمسی قسمت عمدهای از احتیاجات خود را از قبیل فروشگاه پوشاک و… را تهیه میکردند، در زمستان مردان پوستینی یا قبایی که به آن چوخا میگویند از پشم گوسفند و موی بز به صورت یک نوع برک زبر و ضخیم میبافتند و به تن میپوشاندند. پوستینهای درگز از حیث پرداخت در خراسان و حتی ایران معروف بوده اما امروز پوستین دوزی رونق خود را از دست داده و شاید تعداد کارگاههای آن از ۵ مورد تجاوز نکرده باشد.
قالی بافی
این صنعت هنوز در بعضی از روستاها به صورت سنتی ادامه دارد و منبع درآمدی برای خانوادهها میباشد.
جاذبههای گردشگری و تاریخی درگز
جاذبههای گردشگری و تاریخی درگز:
- امامزاده سید یوسف
- آرامگاه صید علیخان درگزی
- دره پلگرد(پل گرد)
- جنگل پسته پلگرد
- محوطه باستانی بندیان
- قرخ قیز
- زیارتگاه علیبلاغ
- زیارتگاه شاهزاده احمد (باباغازان)

- پلکان نادری
- بقعه ابوالمعجن
- قدمگاه درگز
- زیارتگاه سید قاضی سلطان
- کتیبه نادری
- تفرجگاه چهلمیر
- پارک ملی تندوره