| نطنز | |
|---|---|
 |
|
| کشور |  ایران |
| استان | اصفهان |
| شهرستان | نطنز |
| بخش | مرکزی |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۲۲۸۱ |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | پیش شماره= ۰۳۱ |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۶۶۶ متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | سید محسن تجویدی |
| ره‌آورد | گلابی، به، زعفران، صنایع دستی سرامیک |
| وبگاه | به باغشهر تاریخی نطنز خوش آمدید. |
| تابلوی خوش‌آمد به شهر | |
| شهرستان نطنز، نگینی بر حاشیه کویر مرکزی ایران | |
 نطنز
روی نقشه ایران
۳۳.۵۱۳۴° شمالی ۵۱.۹۱۶۳° شرقیمختصات: ۳۳.۵۱۳۴° شمالی ۵۱.۹۱۶۳° شرقی |
|
شهر نَطَنز، مرکز شهرستان نطنز، از باغشهرهای تاریخی و مرکزی ایران است که در استان اصفهان و در میانه راه کاشان به اصفهان در دامنه کوهستان کرکس و در شمال غربی اردستان قرار دارد.
جغرافیا
در تقسیمات رسمی کشوری، نطنز مرکز شهرستان نطنز است. ارتفاع شهر نطنز از دریا ۱۶۰۰ متر است. نطنز دارای آب وهوای معتدل کوهپایه‌ای است.
تاریخ، مردم و فرهنگ
سمعانی در کتاب «انساب» همانند یاقوت در کتاب معجم البلدان، نطنز را «بلیده» یعنی شهر کوچکی از توابع اصفهان خوانده‌است.
ویژگی‌های شاخص مردم اهل شهرستان نطنز:نطنزی‌ها اغلب افرادی عاقل، دانا، حواس جمع، باهوش وبا استعداد، باپشتکار، صبور، سازگار با شرایط سخت ودشوار زندگی، قانع و صرفه جو هستند. پرهیز از اسراف و روحیه قناعت در مردم این خطه و در عین حال دوری جستن از بخل و خساست، موجب شناخته شدن آنها بعنوان یکی از اقتصادی‌ترین و موفق‌ترین اقوام ایرانی و بی‌نیازی مالی بسیاری از خانواده‌های نطنزی شده است. نکتهٔ جالب توجه، وجود چنین ویژگی‌هایی حتی در فرزندان آنها و نطنزی‌های مقیم سایر مناطق ایران و جهان که متأثر از شرایط کاملاً متفاوتی بوده و هستند می‌باشد. از دیگر ویژگی‌های آنها می‌توان به بالا بودن روحیهٔ رقابت در وجودشان برای پیشرفت و موفقیت اشاره کرد؛ بگونه‌ای که با دیدن ویژگی‌های برجسته و موفقیت‌های کسب شدهٔ اطرافیان، بدور از حسادت، ازتلاشی مضاعف و رقابتی سالم برای ارتقای کیفیت و اوضاع زندگی خوددریغ نمی‌ورزند. زبان: زبان مردم نطنز یکی از گویشهای کهن زبانهای ایرانی است. لهجهٔ آنها تا حدی به لهجهٔ مردم اصفهان شباهت داردودرعین حال از نظرنحوهٔ تلفظ کلمات و جملات ویژگی‌های منحصر بفرد خود را نیز دارد. در روستاهای نطنز و بخش‌های مختلف آن شاهد هستیم که مردم در تلفظ کلمات و بیان جملات هر کدام بنحوی کش و قوس‌های خاصی در تلفظ کلمات می‌دهندوگاهی گویش برخی افراد قدیمی و مسن این شهرستان برای سایرین قابل فهم نیست. خوی و خصلت مردم این شهر با مردم اصفهان و شهرهای اطراف کاملاً متفاوت است.
پسوند نطنزی: در سالهای اخیر با افزایش مهاجرت، تعداد زیادی از نطنزی‌ها به شهرهای دیگر از جمله تهران مهاجرت نموده‌اند که این خود باعث کاهش جمعیت بومیان منطقه و افزایش مهاجرین از اقوام دیگر به این شهر شده است. اکثریت مردم نطنز که نسل در نسل در این شهر به دنیا آمده‌اند پسوند نطنزی را در انتهای فامیلی خود ثبت می‌نمایند.
مراسم: پنجشنبه بازار که از اعصار گذشته در قصبه مرکزی نطنز برگزار می‌گشته، محلی بوده برای دادوستد که این سنت تا به امروز کماکان ادامه داشته، که می‌توان زیبائی خاصی را از حضور روستائیان مشاهده نمود. دیگر مراسم مرسوم در نطنز همان مراسمهای رایج در ایران بوده منتها با یک ویژه گیهای خاص مثلاً بیشتر در گذشتها که مراسم عروسی در روستاها برگزار می‌گردید با یک شوروحال خاصی بود بطوریکه چند روز طول می‌کشید مانند مراسم حنابندان، طبقکشی و… ، مراسم مذهبی مانند بلندکردن نخل در روز عاشورا و دور چرخاندن آن می‌باشد که همچو دیگر نقاط است و از دیگر مراسم رفتن به زیارت امامزادگان و اهل قبور در شبهای «برات» است که به شب نیمه شعبان گفته می‌شود یعنی در بعدازظهر روز چهاردهم ماه شعبان اهالی بر سر قبور رفتگان خود خیرات و نذورات گذاشته. لباس: در مورد لباس مردم نطنز باید گفت که امروزه بجز ابیانه (آخرین روستای واقع در رودخانه برزرود) که بخش عمده‌ای از فرهنگ گذشته خود را هنوز حفظ داشته، دیگر نقاط به صورت معمول است.
صنایع دستی: یکی از صنایع موجود در مرکز نطنز چینی آن است که هنوز بروش دستی تولید می‌گردد، همچنین یکی دیگر از مشاغل گذشته نطنز حلاجی یا همان پارچه بافیست، که هنوز بعضی از این دستگاه‌های قدیمی موجود می‌باشد. ریسندگی و قالی بافی یکی دیگر از کارهای دستی مناطق نطنز است که دومی یعنی قالی بافی آن هنور در روستاها رایج بوده و تولیدات آن به بازار فرش کاشان گسیل می‌گردد، شیلونگری یکی از کارهای قدیمی موجود در بازار نطنز بوده. بازار شهر نطنز شامل دو قسمت می‌باشد که محله قدیمی آن که به پشت بازار معروف است روزگاری بازار قصبه مرکزی نطنز بوده، که در آن آهنگری، شیلونگری (قفلسازی)، نجاری و خراطی از کارهای متداول آن عصر بوده، که تا چند سالی پیش پیرمردهای بازمانده از آن دوران هم چنان در آن کار می‌کردند.
تحفه نطنز تحفه نطنز در فرهنگ عامه کنایه از نمونه‌ای نادر و کمیاب است که می‌تواند در مورد هر شخص یا هر شیء مصداق پیدا کند، اما قریب به اتفاق سالخوردگان و راویان تاریخ و فرهنگ اجتماعی و ادبیات نطنز براین عقیده‌اند که تحفه نطنز به نوعی محصول خشکبار اطلاق می‌شود که متشکل از میوه‌ای به نام الگ (از خانواده هلو است که بسیار شیرین است و فقط در آبادی‌های نطنز به دست می‌آید) و مغزگردوی آسیاب شده و خاک قند است که در اصطلاح محلی به آن «جوزقند» می‌گویند و برخی به آن گرد دارچین و هل نیز اضافه می‌کنند. اما بسیاری دیگر ازمردم «گلابی» را تحفه نطنز می‌دانند، چرا که «گلابی» نطنز از نظر طعم و مزه در نوع خود بی نظیر است و این بخاطر ترکیبات خاک و آب و هوای ویژه نطنز است، چرا که نهال‌های گلابی نطنز را در مناطق دیگر تکثیر کرده‌اند، اما محصول آنها چنین کیفیتی ندارد… به طور کلی آب و خاک و هوای مساعد خطه نطنز، به گونه ایست که شرایط برای رویش و تولید بهترین نوع محصولات کشاورزی زمینی و باغی را فراهم کرده و در یک کلام می‌توان گفت، تمامی محصولات گیاهی نطنز جنبه «تحفه» دارند. انار (باپوست سیاه رنگ یا سفید رنگ) وگردوی نطنز نیزاز دیگر محصولات مرغوب این شهرستان محسوب می‌شوند. واین در شرایطی است که به دلیل نبودن صنایع تبدیلی در این شهرستان هر سال مقدار زیادی از این محصولات از بین می‌روند.
جاذبه‌های تاریخی
آتشکده: این آتشکده بنایی از عهد ساسانی است که در حوالی مسجد جمعه (جامع) و در میان باغی قرار دارد. ارتفاع این بنا از سطح زمین به ۲ متر می‌رسد. آثار کمی از این بنا که شباهت بسیار کاملی به بناهای دوران ساسانی دارد، شامل چهارستون از هفت ستون اولیه و یک اتاق از چهار اتاق آن بجا مانده و بقیه فروریخته‌است. دو تاقچه از چهار تاقچه‌ای که سطح مربع بنا را به تاق فوقانی گنبد متصل می‌کند هنوز باقی است. ابعاد هر یک از اضلاع خارجی بنا ۳۵ /۱۱ متر بود، و ضلع داخل بنا ۷ متر طول درد. دهانه هر تاق ۵/۶۹ متر است. اصل بنا با سنگ لاشه و پوششی از گچ ساخته شده‌است.
مسجد جمعه (جامع)
مسجد جمعه یا مسجد جامع نطنز مجموعه‌ای از چندین بنا است که این بناها در دوران الجایتو خدابنده و پسرش ابوسعید بهادرخان به ترتیب زیر ساخته شده‌است: – مسجد بین سالهای ۷۰۴ تا ۷۰۹ هجری. – بقعه شیخ عبدالصمد به سال ۷۰۷ هجری. – ایوان جلوخان خانقاه در سال ۷۱۶ و ۸۱۷ هجری. – مناره که تاریخ پایان بنای آن سال ۷۲۵ هجری نوشته شده‌است. یکی از مورخان به نام «آندره گدار» دربارهٔ بنای مسجد جمعه نطنز که از نظر سبک معماری در نوع خود کم‌نظیر است و نشانه‌هایی از معماری چند دوره را در خود حفظ کرده‌است، می‌نویسد: «مسجد که نسبتاً از خرابی محفوظ مانده مرکب است از یک شبستان هشت ضلعی گنبددار مشرف برصحنی که چهار ایوان دارد. اضلاع صحن را دهلیزها و نمازخانه‌های مختلف به هم متصل می‌سازد. این مسجد از سمت شمال و مشرق و جنوب محدود است به کوچه باریکی که چون به مدخل بزرگ مسجد و مقابل مناره و درگاه خانقاه می‌رسد، وسعت یافته مبدل به میدان کوچکی می‌شود. در سمت غرب ویرانه خانقاه دیده می‌شود، مسجد ۳ مدخل دارد، یک مدخل جنوبی و دو مدخل شمالی، مدخل‌های سمت شمال همسطح حیاط هستند، ولی مدخل جنوبی دهلیزی است که با ۱۲ پله بلند به کف راهرو مسجد می‌رسد…» از نقاط دیدنی مسجد، مکانی در میان صحن مسجد است که با چند پله به کانال قنات آبی می‌رسد که از زیربنای مسجد عبور می‌کند. اصل بنای مسجد با آجر و ملات ساخته و با آهک پوشیده شده‌است. برپهنه چندین کتیبه و سنگ نبشته در گوشه و کنار مسجد، تاریخ تعمیرات، بانیان، معماران و استادان مجرب و مشهوری که در مرمت و بازسازی این مسجد فعالیت داشته‌اند؛ به خوبی عنوان شده‌است.
بقعه شیخ عبدالصمد نطنزی: بنای این بقعه با مسجد جمعه چنان مربوط و متصل است که به نظر می‌رسد مقارن یکدیگر یعنی در سال ۷۰۷ هجری ساخته شده‌اند. محور اصلی بقعه و محراب آن که با محور مسجد نزدیک به ۱۰ درجه انحراف دارد و نیز موقعیت راهرو، مقبره و دهلیز مسجد دلیل دیگری است برآن که هر دو بنا در یک زمان ساخته شده‌اند. گنبد این بقعه هرمی شکل و هشت ضلعی است. براساس لوحه‌ای در بقعه شیخ عبدالصمد، ساخت این بقعه به اسماعیل بنای اصفهانی نسبت داده شده‌است. در راهرو مشترک مسجد و مقبره شیخ عبدالصمد سردر مخصوصی برای خانقاه ساخته شده که کتیبه آجری آن به خط ثلث برجسته به خوبی قابل خواندن است. برضریح چوبی روی آرامگاه شیخ عبدالصمد نیز کتیبه‌ای به خط ثلث به چشم می‌خورد با این مضمون «عمل استاد حسین بن استاد اسماعیل سرشگی النطنزی فی تاریخ نه اربع و سنین و الف سنه ۱۰۶۴ کتیبه عبداللطیف.» و بر لوح سنگی روی قبر شیخ چنین حکاکی شده‌است: «هذا الغفور الرحیم الرحمن اللهم صل علی النبی و الولی و الحسن و الحسین و العباد و الباقر و الصادق و الجعفر و الکاظم الموسی و الرضا و التقی و النقی و العسگری و الحجته القائم محمدالمهدی الغازی صاحب الزمان (عج)» “همت مصروف داشت عصمت پناه صالحه خدیجه سلطان بنت شمس طلا در سنه ۱۰۴۵ و این اثر خیر از او باقی ماند. گفتنی است؛ قسمتی از بالای محراب آرامگاه شیخ عبدالصمد هم اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود. قسمت‌هایی از این محراب در اواخر قرن گذشته به سرقت رفته بود.
رباط شاه عباس: این رباط در عهد شاه عباس اول توسط میرابوالمعالی برزرودی یکی از امرای مقرب دربار (وزیر حضور و مجلس نویس شاه) ساخته شده و دارای جلوخان و سردری با کتیبه سنگ شیشه‌ای به خط ثلث زیبایی است که متأسفانه قسمتی از آن تخریب و ربوده شده و آنچه باقی‌مانده به لحاظ دیواره سازی و سنگربندی‌های اشرار و راهزنان در مدخل کاروانسرا اکنون به دشواری قابل خواندن است.
امامزاده سیّد سادات: دارای بفعه و بارگاه در حاشیه روستای کندز و روستای گاریان.
گنبد باز: گنبدی است بر قله کوهی کم ارتفاع مشرف به شهر. در کتاب تاریخ زندگانی شاه عباس اول دربارهٔ چگونگی ساخت این گنبد چنین آمده‌است: «شاه عباس اول اغلب تمرینات لشکری خود را در دشتی بین نطنز و اردستان انجام مححی‌داد و شکارگاه‌هایی نیز در این حوالی بود ودر این شکارها، بازهای جنگی و شکاری شرکت داشتند، در سال ۱۰۰۱ هجری قمری که شاه عباس به اردستان و نطنز رفته بود، یکی از بازها که مورد توجه شاه بود و به» بازلوند «شهرت داشت در جنگ با عقابی زخمی شد و پس از چندی مرد و موجب ملال خاطر شهریار سرافراز گشت… و در حین توجه، اشاره علیه براین موجب صادر گشت که حکومت پناه» نجم الدین محمود بیک «حاکم نطنز در مقامی مرتفع عمارت عالیه‌ای جهت دفن» بازلوند «طرح اندازد… و جناب حکومت پناه اطاعت حکم نمود و برقله کوهی رفیع (در همان مکان که عقاب، باز را صید کرده بود) گنبدی عالی طرح افکند و در عرض اندک زمان به اهتمام او به اتمام رسید… و اگر کسی ملاحظه آن عالی بنا بنماید، می‌داند که چه زحمت در اتمام آن بنا رفته و چه مبلغ زر در آنجا خرج شده… و مصالح آن تمامی از شهر نطنز برقله آن کوه که یک فرسنگ است به پشت آدمی برده‌اند…» بافت تاریخی سرشک (مسجد جامع، آسیاب، حسینیه، درختان کهن) مسجد جامع سرشک یکی از معماری‌های موجود در بافت تاریخی سرشک است. قدمت این بنا و بافت مجاور آن به دوره ایلخانان بر می‌گردد. مسجد شامل گنبدی آجری است که بر فراز شبستان اصلی مسجد واقع شده است. در اطراف مسجد دو دالان وجود دارد که بر فراز هر یک یک شبستان کوچک قرار گرفته است، که از هر طرف با پنجره‌های مشبک آجری به کوچه‌های مجاور منتهی می‌گردد. مسجد شامل یک حیاط مربعی شکل است که از یک طرف به شبستان اصلی، از یک طرف به ایوان بلندی که فضای کف آن شامل یک سکو است، همچنین از یک طرف به یک راهرو و از سمت دیگر به ساختمان اصلی مسجد مشرف می‌باشد. ساختمان اصلی نیز بنایی آجری است و طاق آن به صورت سنتی دوار (ضربی) بوده و نمایی خاص به این بنا بخشیده است. از دیگر مزایای بنا می‌توان به زیر زمینی اشاره کرد که زیر شبستان اصلی قرار دارد و دارای دو درب کوچک است که معمولاً از قدیم‌الایام تا چند سال پیش، از آن برای برگزاری نماز و مراسمات مذهبی در فصول سرما استفاده می‌کردند. از دیگر خصوصیات معماری این بنا می‌توان به دو جداره بودن کف و دیواره‌های مسجد اشاره کرد. به نظر می‌رسد، با توجه به سردسیر بودن منطقه و قرار گرفتن مسجد در نزدیکی نهر آب قنات بهاءالدین، چنین تدبیری برای ساخت بنا و جلوگیری از نفوذ آب و سرما اندیشیده شده است که جای تأمل بیشتری دارد. قرار گرفتن این بنا در کنار دیگر آثار تاریخی هم چون حسینیه و آسیاب موجب شده تا این بافت تاریخی به عنوان یکی از مرکز محله‌های گردشگری شهستان نطنز شناخته شود و در صورت موجود بودن اعتبارات، فعالیت‌های مرمتی بر این بافت نیز متمرکز تر شود. همچنین درختان چنار کهنسالی در این بافت موجود است که دارای قدمت زیادی بوده و هم اکنون نیز جلوه زیبایی به پیرامون مسجد بخشیده است. اما مسئله‌ای که وجود دارد، عدم رعایت ساخت و سازها در حریم این بافت تاریخی است که بار مسئولیتی آن بر دوش شهرداری است که مجوز ساخت ساختمانهایی را می‌دهد که نه از نظر طبقات و نه از نظر نما و نوع ساخت، شباهتی به این بافت دارد.
مشاهیر
مشاهیر شهرستان نطنز به لحاظ قدمت تاریخی و توجهی که به ادب و فرهنگ داشته‌اند مهد تمدن پرورش بزرگانی بوده که اسامی تعدادی از آنها به شرح زیر است:
- بدیع الزمان ابو عبدالله حسین بن ابراهیم بن احمد نطنزی معروف به ادیب نطنز متوفی بسال ۴۹۹ ه. ق
- ابوالفتح محمد بن علی نطنزی فرزند ادیب نطنزی از ادبای قرن پنجم ه. ق صاحب المرقاه و دستور اللغه العربیه و الاخلاص
- شمس نطنزی از شعرای بنام دوره مغول
- نورالدین عبدالصمد بن علی اصفهانی نطنزی ملقب به شیخ عبدالصمد از عرفای قرن هفتم ه. ق که دارای بقعه‌ای است تاریخی جنب مسجد جامع نطنز که مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد.
- شیخ عزالدین محمود بن علی نطنزی شاگرد شیخ عبدالصمد از عرفای قرن هفتم و صاحب کتاب مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه
- معین الدین نطنزی صاحب منتخب التواریخ معین در تاریخ بلوک شبانکاره و زندگی نامه اسکندر میرزا مورخ دوره تیموریان
- مولانا سعدالدین نطنزی شاعر صده هفتم ه. ق
- سید حسن بن حسین الحسینی نطنزی عارف قرن نهم ه. ق
- امیر سید حسین نصیبی نوربخشی نطنزی شاعر قرن دهم
- امیر بیک نطنزی معروف به خواجه امیر بیک مهردار که مهردار که شاه طهماسب بوده است.
- خواجه امیر بیک از امرای معروف دوره شاه طهماسب
- امیر ابوتراب نطنزی مستوفی در بار شاه طهماسب
- خواجه قاسم بیگ مستوفی دوره شاه طهماسب
- محمود بن هدایت الله افوشته‌ای نطنزی صاحب تفاوت الاثار فی ذکر الاخبار مورخ دوره صفویه
- میرزا سلمان حسابی نطنزی صاحب اوصاف البلاد وشرح دیباچه گلستان نویسنده شاعر و موسیقیدان اوایل قرن یازدهم
- مولانا افضل دوتاری نطنزی از موسیقیدانان قرن دهم ه. ق اهل دوره نطنز
- ملااوجی نطنزی صاحب دیوان اشعار از شعرای دوره صفویه
- سید حسن زینتی شاعر دوره صفویه
- زاجری نطنزی و میرزا زین نطنزی از شعرای دوره صفویه
- میرزا ابوالمعالی برزرودی نطنزی وزیر حضور شاه عباس اول
- درویش محمد بن شیخ حسن نطنزی از روحانیون بنام وجد مادری علامه مجلسی
- شیخ حسن عاملی نطنزی از روحانیون معروف دوره صفویه
- علامه ملا محمدتقی مجلسی معروف به مجلسی اول که از نوادر روزگار بوده و آثار و خدمات ارزنده این علامه فقیه هنوز در اصفهان زبانزد خاص و عام می‌باشد
- حاج ملا احمد نطنزی و میرزا ابوتراب نطنزی و حاج ملا محمدحسین معروف به نطنزی کاشانی از روحانیون بنام دوره صفویه
- میرزا محمد فاخر مکین نطنزی و میرزا باقر نطنزی از شعرای بنام دوره صفویه
- حاج ملا محمد قطب، ملا حسن نطنزی، درویش غیاث الدین، معلم بیدهندی نطنزی که از عرفای معروف دوره صفویه بوده‌اند
- محمود بن صدر الدین نطنزی از اساتید منبت کار که قسمت غربی گنبد خواجه نظام الملک در مسجد جامع اصفهان ازآثار این استاد نطنزی می‌باشد
- محمد بن احمد نطنزی صاحب خصائص الائمه از محدثین بنام و خواجه شیخ اویسی که وزیر ولایت سبزوار بوده
- علی محمد صدر العلما، اولین نماینده شهرستان در مجلس شورای اسلامی، مدرس و قاضی دوره معاصر متوفی به سال ۱۳۴۰ شمسی صاحب کتاب ذخیرة المعاد فی یوم المیعاد
- فریدون پارسانژاد
- خسرو خبیری – کارشناس هوش و خلاقیت‌های ذهنی در مطبوعات و مسابقات تلویزیونی
- مجید شریف واقفی
- بهمن هاشمی – مجری تلویزیونی و دوبلر
- مریلا زارعی – بازیگر سینما
برگرفته از کتاب میراث فرهنگی نطنز نوشته استاد اعظم واقفی
ممنون از تولید محتوی خوبتون