مسجد علی نوش‌آباد

مسجد علی نوش آباد در نوش‌آباد، محله توی ده واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۰۶۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

گرداگرد اين محراب با گچبری مشتمل بر آيات قرآنی و اسماء‌الله و با خط ثلث بسيار زيبايی تزئين شده است.
داخل محراب نيز مزين به حروف قرآنی با حرف خط كوفی ظريفی است كه طرح بته جقه زيبايی را در برگرفته است.
بر بالای محراب نيز كلمه شهادتين با خط ديوانی گچبری شده است. افزون بر اين جای جای محراب و نيز در لابه‌لای كتيبه‌ها طرح‌های اسليمی بسيار ظريفی ديدگان هر صاحب ذوق را می‌نوازد و جان و دلش را سرشار از تحسين می‌كند.
محراب ديگری شبيه اين محراب در مسجد ميان ده قمصر كاشان وجود دارد كه شباهت‌های فراوان اين دو محققان را برآن داشته است تا هر دو را متعلق به يك دوره بدانند.
جز اينكه محراب مسجد ميان ده قمصر تقريباً سالم و دست نخورده باقی مانده است و حال آنكه قسمت‌های پايين محراب مسجد علی (ع) آسيب ديده است.
مؤلف «تاريخ كاشان و نطنز» ضمن توصيف محراب مسجد قمصر آن را شبيه به محراب مسجد علی (ع) می‌داند.

وی در اثر ديگر خود می‌نويسد: «مهم‌ترين اثر عهد سلجوقی محراب گچبری مسجد محله ميان ده قمصر است كه پس از آن‌ همه سوانح ناهنجار گذشته هنوز هم مشاهده آن همه ذوق و سليقه، دقت، مهارت و هنرمندی كه در ساختن آن به كار برده شد، هنردوستان را به تعظيم و تجليل صنعت‌گران وادار می‌‌كند.
مسلم است كه اين محراب گچبری و پركار بيش از شروع ساختن محراب‌های كاشی كاری و قديمی كاشان معمول بوده است.»

مسجد علی نوش‌آباد

در قسمت فوقانی اين شبستان مسجد ديگری بنا شده است كه با توجه به اينكه بر ستون‌ها و ديواره قسمت قديمی‌تر مسجد متكی است و اتكايی به قسمت الحاقی دوره‌های بعد ندارد.
می‌توان احتمال داد كه همزمان با احداث مسجد اوليه بنا شده است. اين طبقه شامل يك ايوان و سه دهليز در طرفين است و در ساخت آن هيچ در و پنجره‌ای به كار نرفته فقدان اين دو عنصر در معماری طبقه فوقانی مسلم می‌دارد كه اين مسجد مكمل مسجد زيرين و مخصوص فصل گرماست تا نمازگزاران در اين فصل دور از آزار گرمای خشك و خشن كوير مشغول عبادت و راز و نياز با معبود شوند.
شكل بنای اين طبقه و هم ارتفاع بلندتر آن نسبت به خانه‌ها و اماكن مجاور، آن را در معرض نسيم ملايم قرار داده و خاصيت خنك كننده آن را مضاعف می‌كند.

همچنين در ضلع غربی اين طبقه كتيبه سنتی زيبايی به اضلاع ۴۵ × ۳۵ سانتيمتر قرار دارد كه احتمالاً از محل اصلی خود جابجا شده و اين كتيبه به وقف محرابی در اين مسجد اشاره دارد.
گرداگرد اين كتيبه به خط ثلث و زبان عربی است به صلوات و چهارده معصوم (ع) آراسته شده در قسمت ميانی اين سنگ به نام مسجد و واقف محراب، خواجه كمال‌الدين بن خواجه فخرالدين كاشی، اشاره شده است و در قسمت پايين كتيبه تاريخ ۱۰۰۳ (فی سنة الف و ثلاث) به چشم می‌خورد.
توجه به تاريخ و مندرجات وقف نامه اين احتمال را كه وقف نامه موردنظر به محراب گچبری دوره سلجوقی اشاره دارد نفی می‌كند و بايد گفت كه محراب مذكور در وقف‌نامه از بين رفته و اثری از آن نيست.

در ضلع شمال‌شرقی اين طبقه راه پله‌ای است كه ما را به بام و مأذنه مسجد كه در نوع خود بی‌نظير است هدايت می‌كند.
اين مأذنه ۵/۵ متر ارتفاع و ۶/۱ متر قطر دارد. كف آن با فاصله يك متر از سطح بام قرار دارد. اين بنای شش ضلعی منظمی است كه سه ضلع آن امتداد پيدا كرده و ستون‌های گنبد را تشكيل می‌دهد. اين مأذنه دارای يك گنبد مدور داخلی و يك گنبد مخروطی خارجی است.
بنای اين مأذنه آجريست كه آجرنمای آن بسيار منظم و دقيق است و در قسمت بالا و گنبد همراه با آجر لعاب‌دار فيروزه‌ای در اشكال مربع و مستطيل نمايانگر طرح‌های معقلی زيبايی است كه روح و لطافت اين بنا را دو چندان كرده است.
ضمناً ارتفاع اين مسجد از سطح زمين تا گنبد مأذنه ۵/۱۳ متر می‌باشد. ظاهراً مأذنه‌ای به شكل و ظرافت اين مأذنه در بنای مسجد امام حسين (ع) بر طبقه سوم آن كه عمارت بسيار زيبا و مصفايی بوده به كار رفته بوده است.
اما متأسفانه مسجد فوق‌الذكر حدود ۲۰ سال پيش به كلی تخريب و مسجد تازه‌ای به جای آن احداث شد. با توجه به نظر استادان و كارشناسان نمونه‌ای مانند اين مأذنه در نقاط ديگر ايران شناسايی نشده و بنای آن منحصر به فرد است.
يادآور می‌شود، نويسنده كتاب راهنمای آثار تاريخی كاشان می‌نويسد: « اين مسجد دارای منبر منبت‌كاری شده بسيار حائز اهميت، به جا مانده از قرن هفتم است» ولی در حال حاضر هيچ اثری از اين منبر نفيس و ارزشمند نيست.
شهر نوش‌آباد در استان اصفهان و ۹ كيلومتر شمال كاشان و سه كيلومتری غرب آران و بيدگل قرار دارد.