مدرسه چهارباغ

مدرسه چهار باغ

نام	مدرسه چهار باغ
کشور	ایران
استان	استان اصفهان
شهرستان	اصفهان
اطلاعات اثر
نام‌های دیگر	مدرسه مادر شاه سلطان حسین
کاربری	مدرسه، باغ
دیرینگی	دوره صفوی
دورهٔ ساخت اثر	دوره صفوی
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۱۶
تاریخ ثبت ملی	۱۵ دی ۱۳۱۰

مدرسه چهارباغ که مدرسه سلطانی و مدرسه مادرشاه نیز نامیده می‌شود، آخرین بنای تاریخی باشکوه دوران صفوی در اصفهان است که برای تدریس و تعلیم به طلاب علوم دینی در دوره شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، از سال ۱۱۱۶ تا ۱۱۲۶ هجری قمری ساخته شده است. مدرسه چهار باغ که به قول بسیاری از محققین هم مدرسه و هم مسجد بوده است، با ۸۵۰۰ متر مربع مساحت در ضلع شرقی خیابان چهارباغ قرار دارد.

امروزه مدرسهٔ علمیهٔ امام صادق نام دارد.

وجه تسمیه

وجه تسمیه این مدرسه چهار ایوانی به سلطانی به این علت است که در زمان شاه سلطان حسین ساخته گشته است و مدرسه چهارباغ بدین جهت خوانده می‌شود که در خیابان چهارباغ واقع شده است. دلیل آنکه مدرسه مادر شاه نیز گفته می‌شود این است که مادر شاه سلطان حسین چند کاروانسرا و بازار و سایر نهادهای اقتصادی را وقف آن کرده است.

معماری

سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است. ازنظر تناسب معماری و زیبایی طرح کاشی‌کاری، گنبد مدرسه چهارباغ بعد از مسجد شیخ لطف‌الله قرار دارد ولی در نظر استادان بزرگ این فن، در مجلّل این بنا که با طلا و نقره تزئین شده از لحاظ زرگری، طلاکاری، طراحی و قلمزنی، شاهکاری از صنایع ظریفه است و نظیر ندارد. مدرسه چهار باغ از لحاظ کاشی‌کاری هم دارای اهمیت است و انواع مختلف این فن را مانند کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی را در خود جای داده و در حقیقت موزه کاشی‌کاری اصفهان می‌باشد. محراب و منبر یکپارچه مرمری، حجره مخصوص شاه سلطان حسین، کاشی‌کاری بی‌نظیر مدخل مدرسه، خطوط نستعلیق کتیبهها و پنجره‌های چوبی آلت‌بُری شده از قسمت‌های بسیار جالب و تماشایی این بنای نفیس تاریخی است. درختان چنار کهنسال و جوی آبی که در آن جریان دارد، بر زیبائی تزئینات نفیس کاشی‌کاری این بنای تاریخی افزوده و این مکان را بسیار فرح‌بخش و روح‌نواز کرده است.

کاروانسرا و بازار

کاروانسرای مادر شاه که مجلل‌ترین اقامتگاه مسافرین سه سده پیش بوده موقوفه و متصل به ساختمان‌های مدرسه چهارباغ، در ضلع شرقی آن است، هم اکنون تبدیل به مهمانسرایی به نام مهمانسرای عباسی شده واز لحاظ سبک معماری در بین هتلهای درجه اول دنیا در زمان حاضر بی‌نظیر و منحصر به فرد است. دیگر موقوفه متصل به این بنا بازار هنر می‌باشد.

کتیبه‌های خوشنویسی

اکثر کتیبههای این بنا به خط ثلث عالی عبدالرحیم جزایری است و کتیبه سردر بازار سلطانی تاریخ ۱۱۲۲ ه‍. ق را دارد.

سنگاب‌ها

دو سنگاب در داخل مدرسه چهارباغ قرار دارند؛ یکی در سرسرای ورودی و دیگری در صحن مدرسه.

۱- سنگاب سرسرای ورودی از جنس سنگ پارسی است و بر روی آن کتیبه صلوات بر چهارده معصوم به خط ثلث برجسته در لوحه‌های کوچکی کنده‌کاری شده‌است. همچنین بر طبق کتیبه، سنگاب در ماه شعبان سال ۱۱۱۰ (قمری) توسط سنگتراشی به نام «محمد طاهر» ساخته‌شده‌است. در وسط دو لوح آخر عبارات زیر به خط نستعلیق وجوددارد:

(کتیبه اقل الطلبة محمد مهدی الحسینی عفی عنه)
(در شهر شعبان‌المعظم سنه ۱۱۱۰ به اتمام رسید عمل کمترین محمد طاهر)

۲- سنگاب موجود در صحن مدرسه روبروی ایوان جنوبی قرارگرفته و آنهم از جنس سنگ پارسی است. کتیبه این سنگاب به شرح زیر است:

(وفق حضرت امام حسین صلوات الله و سلامه علیه نمود این سنگاب را
حاجی ابوالحسن اردکانی فی شوال المکرم سنة تسعین و الف)

بر طبق کتیبه، سنگاب را در سال ۱۰۹۰ (قمری) ساخته‌اند. از آنجایی که سال ساخت مدرسه چهارباغ بین سالهای ۱۱۱۶ (قمری) و ۱۱۲۶ (قمری) و در زمان حکومت سلطان حسین صفوی است، چنین استنباط می‌شود که سنگاب قبل از ساختمان مدرسه در جای دیگری قرارداشته و بعداً به صحن مدرسه انتقال داده‌شده‌است.