روستای اشتبین

روستای اشتبین مربوط به دوره صفوی است و در شهرستان جلفا، کناررود خانه ارس، روستای اشبتین واقع شده است. روستای پلکانی اشتبین با ارتفاع ۳۲۶۰ متر مربع از سطح دریا، از توابع بخش سیه رود و دهستان نوجه مهر شهرستان جلفا می‌باشد و از مجموعه سه آبادی به نام‌های هراس، سیاوشان و جعفرآباد تشکیل شده است که پس از گذر از جلفا، روستای سیه رود، نوردوز، کردشت از سه راهی هراس به روستای اشتبین وارد می‌شوند و فاصله روستا از جاده اصلی و مرزی سیه رود-خداآفرین حدود ۷ کیلومتر می‌باشد و راه ارتباطی روستای اشتبین با اطراف، از طریق جاده ایست که از سمت مرز نوردوز و کردشت به طرف روستا می‌آید.

وجه تسمیه

برخی از کارشناسان دربارهٔ علت نامگذاری این روستا به اشتبین می‌گویند، این روستا از ترکیب سه روستای همجوار به نامهای «هراس»، «جعفرآباد» و «سیاوشان» تشکیل شده و از این رو «اوشتبین» مرکب از دو کلمه «اوش» به معنی عدد سه و «تبین» به معنی طایفه در زبان تاتی تشکیل گردیده است و همچنین اکثریت مردم این روستا علت نامگذاری روستا را قرارگیری آن در میان سه کوه بلند می‌دانند، نام روستا از ترکیب دو کلمه «اوش» به معنی عدد سه و «بیین» به معنی میان گرفته شده است

معماری روستا

روستای اشتبین که همچون نگینی سرسبز و زیبا می‌باشد، به دلیل شیب تند کوه، دارای خانه‌هایی با معماری پلکانی است به طوری که حیاط یک خانه سقف خانه‌ای دیگر می‌باشد و خانه‌های قدیمی این روستا به شیوه معماری دوره صفویه و قاجاریه ایجاد گشته است. نرده‌های زیبا، سرستونهای منقش، ارسی‌ها و پنجره‌ها همه از هنر و تمدن والای اهالی این روستا حکایت می‌کنند و تزئینات در شکل گیری معماری زیبای این روستا نقش بسیار مهمی دارد.

خانه سلمانزاده

خانه سلمانزاده از خانه‌های قدیمی داخل روستا می‌باشد که با توجه به کتیبه موجود در سردر بنا، قدمت این خانه به دوره صفوی و سال ۹۷۷ هجری قمری می‌رسد که به نام آخرین مالک آن سلمانزاده نامیده می‌شود و دارای ۳۰۵ مترمربع مساحت می‌باشد که چندین کتیبه به خط ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب صفوی، گورستان قدیمی، کتیبه‌های مرمرین مربوط به قرن‌های نهم و دهم هجری و مقبره حکیم ابولقاسم نباتی حکایت از پیشینه تاریخی و فرهنگی این روستای تاریخی دارد.

ثبت ملی

این اثر در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۶۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

موقعيت و حدود:
آبادي معروف به اشتبين مركز دهستان ديزمار شرقي از بخش ورزقان و شهرستان اهر در كنار رود ارس و نوار مرزي ايران و شوروي قرار گرفته است. شمال آن رود مرزي ارس، جنوبش ورزقان، شرق آن جنگلهاي حسن آباد و غربش دهستان ديزمار غربي ميباشد. رود ارس از فاصله ۱۴ كيلومتري شمال اين آبادي ميگذرد. فاصله اشتبين تا بخش ورزقان ۵۰ كيلومتر و تا اهر ۲۲۵ كيلومتر است.

سابقه تاريخي:
اشتبين داراي سابقه تاريخي كهني است. وجود گويش تاتي در روستاهاي اقمار اين آبادي (كرينگان و مردانقم) حاكي از پيشينه درخشان تاريخي آن ميباشد. اشتبين از اجتماع سه روستا به اسامي هراز (هراس) سياوشان و جعفرآباد به وجود آمده است. شايد اطلاق نام اشتبين(اوچ تبين) به اين منطقه به همين مناسبت باشد. «اوچ» در تركي به معناي «سه» است.

موقعيت طبيعي:
اشتبين در منطقه اي كوهستاني واقع شده است كه رودخانه ارس از شمال و رودخانه هراس از شرق آن مي گذرد. روستاي هراس در داخل دره اي در ميان دو كوه بسيار مرتفع برروي سكوي عظيمي به طور مطبق قرار گرفته و شباهت زيادي به شهر ماكو دارد.
مهمترين كوههاي منطقه اشتبين عبارتند از : كيامكي- دوسته شا و قازان داغي. اكثر ارتفاعات و اراضي اشتبين را مراتع و جنگلها فرا گرفته است. آب و هواي اشتبين تابع آب و هواي منطقه ارسباران است. در مناطق جنوبي كوهستاني هوا سرد و در حوالي دره ارس گرم و معتدل و مطبوع است. زمستانهاي اشتبين در مناطق كوهستاني بسيار سرد و برفگير مي باشد.

آثار تاريخي:
در گوشه و كنار اشتبين آثار تاريخي چندي بچشم مي خورد. در حال حاضر چند كتيبه به خط ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب و شاه عباس صفوي در اين آبادي وجود دارد، و نيز گورستان قديمي آن، كتيبه اي مرمرين مربوط به آرامگاه شخصي به نام خواجه ملك كدخدا (به تاريخ ۸۴۳ هجري قمري) و كتيبه اي ديگر مربوط به خواجه احمد (بتاريخ ۹۷۶ هجري قمري) بچشم مي خورد.
در طراحي خانه هاي اين روستاي تاريخي به دليل اين كه در شيب تند كوه واقع شده است هوشمندي زيادي به كار رفته است. خانه هاي قديمي اين روستا به شيوه معماري دوره صفويه و قاجاريه ساخته شده اند.
معماري اين روستا به نوبه خود منحصر به فرد است. بدين صورت كه در اين روستا حياط هر خانه اي پشت بام خانه ديگري است و منظره بسيار بديعي را بوجود آورده است.

ابوالقاسم نباتي عارف و شاعر معروف آذربايجان در اشتبين بدنيا آمده و در اين روستا نيز به خاك سپرده شده است.
روستاي اشتبين در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است و يكي از جاذبه هاي مهم گردشگري منطقه بشمار مي رود بطوريكه دورنماي طبيعي آن چشم هر بيننده اي را خيره مي كند.
توليد ابريشم نيز در اشتبين سابقه طولاني دارد و كارگاههاي توليد ابريشم زيادي در اين منطقه وجود دارند. ميوه ها و محصولات جاليز اين منطقه هم داراي مرغوبيت خاصي است.

بعد از گذر از مناطق سرسبز و سواحل زیبای سد ارس، روستایی از دور در قلب جنگل های ارسباران خودنمایی می کند، روستایی که کمتر کسی هست که به شهرستان جلفا و به خصوص مناطق زیبای ارسباران سفر کند و از این روستای تاریخی دیدن نکند.

دلیل نامگذاری روستای اشتبین

به عقده برخی کارشناسان این روستا از ترکیب سه روستای همجوار به نامهای «هراس»، «جعفرآباد» و «سیاوشان» تشکیل شده و از این رو «اوشتبین» مرکب از دو کلمه «اوش» به معنی عدد سه و «تبین» به معنی طایفه در زبان تاتی تشکیل شده است.

همچنین عقیده اکثریت مردم این روستا این است که چون روستا در میان سه کوه بلند واقع شده است، نام روستا از ترکیب دو کلمه «اوش» به معنی عدد سه و «بیین» به معنی میان گرفته شده است.

از مشاهیر این روستا می توان از مرحوم سید ابوالقاسم نباتی نام برد که از موقعیت والایی در ادبیات فارسی و ترکی برخوردار است. او را می توان خلف راستین خواجه حافظ و عمرخیام دانست. جمع اشعار به جای مانده از وی بیش از پنجاه هزار بیت است که تقریبا نصف آن به فارسی و نصف دیگر آن به ترکی است.

روستای اشتبین، محل نگه داری کتاب تاریخ نادری

روستای اشتبین یکی از معدود روستاهای استان آذربایجان شرقی است که ده ها  کتاب و آثار تاریخی از جمله کتاب تاریخ نادری در بین مردم روستا نگه داری می شود. نکته جالب این است که مردم این روستا نسبت به حفظ آثار هنرمندان خود در روستا حساسیت خاصی دارند و سعی می کنند که این آثار را خودشان نگه داری کنند.

در زمینه کتاب تاریخ نادری نیز می توان به این نکته اشاره کرد که این کتاب در حوالی سال ۱۲۳۱ توسط مشهدی محمدعلی نوشته شده است.

قبرستان اشتبین، قبرستانی با سنگ نبشته های ۸۰۰ ساله

در قبرستان روستای اشتبین، سنگ نبشته هایی مشاهده می شود که مربوط به ۸۰۰ سال قبل است ولی متاسفانه به خاطر سوء مدیریت این سنگ نبشته ها ، شکسته هایی از این آثار بر زمین قبرستان پراکنده شده است.

همچنین در بین دیگر آثار تاریخی موجود در این روستا می توان به تعدادی از سنگ درب خانه های روستایی اشاره کرد که یکی از آن ها را مربوط به دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده دانسته اند.

از عناصر معماری خاص این روستا می توان «بالگون» یا همان بالکن و یا به گویش خود روستاییان «آرتیرما» را نام برد که فضایی بیرون آمده از بنا است و بر روی معابر قرار گرفته و بر اساس شرایط اقلیمی این منطقه مورد استفاده روستاییان قرار می گیرد.

این عنصر از دو جهت باعث آسایش بیشتر اهالی می شود: اول اینکه جلوی تابش زیاد آفتاب تیز تابستان را به درون اتاقها می گیرد و دوم اینکه فضای بادگیر و نسبتا خنکی است که در تابستان مورد استفاده قرار می گیرد.

از دیگر عناصر معماری خاص روستا فضایی بنام «بنه گاه» یا « بنا گاه» بنا به گفته روستاییان به دلایل امنیتی شکل گرفته است. این قسمت از بنا هیچ روزنه ای به خارج ندارد و فقط از قسمت انتهایی سقف نورگیری می کند. ارتفاع آن تقریبا برابر دوطبقه ساختمان است و چهار ستون چوبی که معمولا دارای سرستونهایی حکاکی شده هستند، سقف هرمی و چوبی آن را نگه می دارند. معمولا در زیر این سقف تنوری برای پخت نان وجود دارد.

نرده های زیبا، سرستونهای منقش، ارسی ها و پنجره ها همه از هنر و تمدن والای اهالی این روستا حکایت می کنند. تزئینات در شکل گیری معماری زیبای این روستا نقش بسیار مهمی ایفا کرده اند.

منابع:  -tabriz.ir  – mehrnews