مسجد مهرآباد (بناب)
.jpg)
مسجد مهرآباد یکی از مسجدهای تاریخی شهر بناب است که در مرکز این شهر و در میدانی به همین نام قرار گرفته‌است. بنای این مسجد براساس کتیبهٔ موجود در ضلع شمالی آن به سال ۹۵۱ هجری و دوران حکومت شاه تهماسب یکم رسیده و بانی آن بی‌بی‌جان خانم منصوربیگ بوده‌است. مسجد مهرآباد دارای شبستان، صحن و مناره‌های کاشی‌کاری‌شده‌است.
شبستان
شبستان اصلی مسجد مهرآباد در بخش جنوبی صحن قرار گرفته و به شکل مستطیل است. مکانی به شکل بالکن نیز برای تجمع بانوان در ضلع شمالی آن ایجاد شده‌است. ۳۰ ستون چوبی با پایه‌های سنگی و سرستون‌های مقرنس‌کاری‌شده که مشابه مسجد گزاوشت است، سقف این شبستان را که با طرح‌های ترنج و گیاه و به رنگ‌های آبی، سبز، زرد، قرمز و نارنجی نقاشی شده، نگه داشته‌است.
مهراب مسجد مهرآباد در ضلع جنوبی شبستان واقع شده و دو پنجره که بعدها مرمت شده‌اند، در دو طرف آن قرار گرفته‌اند. در پایین بالکن زنان نیز پنج پنجره در ضلع شرقی و پنج پنجره نیز در ضلع غربی قرار گرفته‌است.
کتیبه
وجه تمایز مسجد مهرآباد با سایر مسجدهای منطقه، کتیبهٔ مرمرینی است به خط ثلث نگاشته‌شده‌است. در این کتیبه عبارت زیر درج گردیده‌است:
بنی هو المسجد المبارک فی ایام الدولة السطان العادل المرشد الکامل السطان ابی المظفر شاه طهماسب الصفوی الحسین بهادر باشارالعالیه بی‌بی‌جان خانم بنت منصوربیک فی مشهور سنه احد و خاسین سعمانه.
مسجد مهرآباد بناب که به شماره ۷۸۰ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است، یکی از با ارزش ترین بناهای تاریخی منطقه است.
این مسجد به دلیل داشتن کتبه تاریخدار و سرستون های منقش و مناره بلند زیبا به ارتفاع ۲۵ متر از اهمیت خاص و استثنائی برخوردار است.
این مسجد در سال ۹۵۱ هجری – قمری با هزینه بی بی جان خانم دختر منصور بیگ در زمان شاه طهماسب صفوی ساخته شده است.
مسجد مهرآباد نیز همانند مساجد دیگر شهر بناب بر بلندی به ارتفاع بیش از یک متر قرار دارد.
ورودی این مسجد ازضلع شرقی است که وارد یک هشتی شده سپس وارد صحن که درضلع شمالی است می شود و از آن ضلع باهشت پله به ارتفاع هرکدام ۲۰ سانتی متر وارد کفش کن مسجد می شود.
هشتی با گنبد و طاقنماهای آجری توجه هربیننده راجلب می کند.
در داخل مسجد به محض وارد شدن به شبستان اصلی انبوهی از ستون ها در منظر دید قرار می گیرد که به حق چهل ستون اطلاق شده است.
در حقیقت ۳۶ ستون در۶ ردیف شش تایی با پای ستون های سنگی وستون های چوبی هشت ضلعی وسرستون های چوبی مقرنس و نقاشی شده سقف چوبی را نگهداری می کند.
علاوه بر شبستان مرکزی در سه ضلع شرقی – غربی- شمالی شبستان زنانه (بالکن) بر روی ۱۶ عدد ستون چوبی نگهداری می شود.
راه دسترسی به شبستان زنانه امروز از جبهه شرقی و از کنار ورودی اصلی (سمت راست) است و این ورودی در دوره های بعد ایجاد شده است.
پایه ستون های این مسجد همانند دیگر مساجد بناب از سنگ و به صورت چند ضلعی در قسمت تحتانی و استوانه ای در قسمت فوقانی که ستون های چوبی روی آنها قرارمی گیرد.
سرستون های این مسجد از چوب های خراطی ساخته شده که روی آنها نوع تزئینات گل و گیاه نقش شده است.
تمام سی و شش ستون هر کدام با اسلوب و شیوه جداگانه درست شده است و در واقع کلکسیونی از ظرافت و هنر در مساجد بناب و بویژه مهرآباد وجود دارد.
شش شاه تیرسنگینی بارسقف را به صورت مساوی به جرزها و ستون ها منتقل می کند.
روی این شاه تیرها و با استفاده از تخته ها به صورت صندوقی پوشانیده شده که بر روی آنها نقاشی صورت گرفته و در قسمت زیر نقاشی ها به صورت ترنج و سرترنج و درقسمت های کناری آیاتی از قرآن و احادیث نوشته شده است.
مشاهده و تعمق، در فهم نگنجد، ظرافت و سبکی، تناسب و شکوه تزئینات به خصوص مناره لاجوردیش از آن اثری در خور ستایش پدید آورده که همواره عاشقان تاریخ و هنر و مشتاقان میراث کهن را مجذوب خود کرده است.
این مسجد را از لحاظ ساختمان زیبا، تزئینات بدیع و لوح تاریخی، باید یکی از آثار گرانبها و در حقیقت گنجینه ای از معماری عصر صفوی دانست که هر یک از عناصر درون آن معرف ذوق و هنر آفرینندگان زبردستی بوده که نهایت حوصله اعجاز را در ظهور آنها به کار گرفته اند.
اندیشه و فکر حراست از هنر کهن نه تنها در شیوه معماری آن رعایت شده بلکه توجه به استحکام بنا، نوع سقف بندی، آرایش ستون ها و تیرهای حمال بدان منظره ای سحرآمیز بخشیده که ارباب ذوق و هنر را به تحسین و حیرت وا داشته است.
طرح عمومی مسجد که از مکتب اصفهان مایه گرفته، تالار ستوندار و چهار گوش آن، اماکن باشکوه دوران هخامنشی را در اذهان تداعی می کند.
در واقع گرایش به حفظ سنت های دیرین در این دوره از تاریخ ایران یکی از مبانی بازگشت به اصل مبداء و احیای یادگارهای کهن است، هنگامی که از دروازه شرقی شهر به میدان مهرآباد نزدیک می شویم، این اثر با قامت زیبا و موزون، حضور خود را بر فراز صفحه ای نسبتاً بلند به رخ می کشد.
در بدو ورود به صحن آن در پیشانی دیوار ضلع شمالی، لوحی از مرمر به تاریخ ۹۵۱ هجری – قمری به چشم می خورد که بنای مسجد را به قرن دهم و زمان حکومت شاه طهماسب اول می رساند.
این بنا هم اکنون دارای دو ورودی از ضلع شرقی است که به محوطه میدان مهرآباد گشوده می شود. مدخل شرقی بنا پس از عبور از میدان دالانی به حیاط مسجد می رسد و از طریق ضلع شمالی و با پیمودن چند پله به محوطه کفش کن وارد می شود که درضلع جنوبی آن در ورودی شبستان قرار دارد.
در بخش شرقی مدخل که به محل کفش کن و حیاط مسجد منتهی می شود، مناره (میل) زیبا و لاجوردی بنا قرار دارد.
مناره مسجد مهرآباد بناب از نوع منفرد استوانه ای بوده که دارای بدنه با تزئینات کاشی های لاجوردی است و ارتفاع آن ۱۴ متر و قطر خارجی اش ۲ متر و دارای ۳۳ پله است.
کهنگی و پیری ظاهرا دراین بنای چوبی چندان تأثیری نداشته وبا گذشت قرن ها از ساخت آن و نشست مقدار معتنابهی دود و دم و گرد و غبار بر روی پیکره سقف و ستونها و شاه تیرهای شبستان، گویی به تازگی از زیر قلم نقاش بیرون آمده است.
تزئینات دل انگیز این بنا که از روش کار و سبک رنگ آمیزی در نوع خود بی نظیر بوده، از لحاظ استحفاظی لایه های رنگ و حفظ اصالت در وضع بسیار خوبی قرار دارد. گذشت زمان چنان تأثیری در تضعیف عظمت و جلوه های دل فریب آن نداشته است.
نحوه ساخت و سازه ها ظرافت و ریزه کاری های صحن مسجد نشان می دهد که استادان فن سعی و افر و دقت لازم را در جهت خلق تصاویر بدیع و آثار دل انگیز به کار گرفته و در این اعجاز از هیچ تلاشی دریغ نکرده اند.
سیر و سیاحت در فضای پر نقش و نگار این بنا مؤمنان را در عوامل روحانی غرق کرده و چشم انداز آن ایمان به توحید را در قلوب راسختر می سازد.
تزئینات بنا دارای این خصیصه است و بیننده را ناخواسته به تفکر واداشته و ذهن وی را برای کشف اسرار حق و درون نگری وا می دارد.
منابع: ویکیپدیا – tabriz.irib