تالاب قوری‌گل

بستان آباد در محل شهر باستانی و گمشده تاریخی «اوجان» بنا شده‌است.

اوجان پایتخت ییلاقی در دوره ایلخانان مغول بوده که بعداً در اثر حوادث روزگار، به کلی منهدم شده‌ است.

این منطقه به جهت آنکه در مسیر ارتباطی جاده ابریشم قرار داشته و از آب و هوای مناسب دامنه سهند برخوردار بوده همواره دارای جمعیت بوده و در متون تاریخی بازمانده از گذشته به اسامی «اوجن» و یا «اوجان» ذکر این منطقه به تکرار آمده است.

از این که مرکز این منطقه یا آبادی بزرگ آن ازچه تاریخی بستان آباد خوانده شده است، اطلاع موثقی در دست نیست ولی پرواضح است که این نامگذاری و وجه تسمیه آن به همین سبزی و خرمی و چمنزارهای این منطقه مربوط می شود.

بستان آباد از روزگار کهن همواره به واسطه چشمه های آب معدنی مورد توجه و مشهور بوده همه ساله تعداد بسیاری از مردم ایران برای استفاده از آب های معدنی به این خطه می آیند.

آب گرم معدنی بستان آباد، کوه های بزغوش، غارآق بولاق و برکه قوری گل از جاذبه های طبیعی شهرستان بستان آباد به شمار می آیند.

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

نام بستان آباد به دلیل سرسبزی و خرمی این ناحیه به آن داده شده است. بستان در زبان آذری همان بوستان یا باغ معنا می شود و این منطقه به دلیل داشتن باغ های فراوان و خرمی بسیار به نام بستان آباد شهرت یافته است. شهرستان بستان آباد در محل شهر باستانی و گمشده اوجان بنا شده است.

نام اوجان از قرن ششم به بعد در بیش تر سفرنامه ها و کتاب های تاریخی آمده است. فرمان روایان ترکمانان و صفویه مدت ها در قصر غازانی در اوجان مجالس طرب داشتند اما در روزگار فرمان روایان بعدی آذربایجان، حوادث و جنگ های خونین متعددی اوجان را در معرض انهدام و ویرانی قرار داد که امروزه از آن همه آبادانی و زیبایی تنها یک رودخانه و یک دهستان به نام اوجان در جغرافیای آذربایجان شرقی باقی مانده است.

بستان آباد امروزی که گفته می شود بقایای آن شهر قدیمی است دربرگیرنده شهرها، بخش ها و روستاهای متعددی است و شغل مردمان آن کشاورزی و دام داری است.

اقلیم و آب و هوا

بستان‌آباد منطقه‌ای است کوهستانی که سراسر قسمت جنوبیش را کوههای پربرف و مرتفع پوشانده‌است.

شمال آن در امتداد کوههای بزغوش و غرب این شهرستان در امتداد کوه های مورو داغ به ارتفاع ۲۹۶۰ متر در دنباله کوههای مورو داغ و بزغوش بنام تک آلتی و گردنه شبلی قرار گرفته‌ است. مرتفع‌ترین نقطه شهرستان کوه سهند به ارتفاع ۳۷۷۲ متر است.

آب و هوای بستان آباد به دلیل قرار گرفتن در دامنه کوهستان سهند در زمستان سرد و پربرف و دوره یخبندانش طولانی و در تابستان معتدل و مطبوع است. هوای این شهرستان شش ماه از سال خشک و شش ماه دیگر مرطوب است.

وضعیت اقتصادی

اقتصاد منطقه بستان آباد وابسته به کشاورزی و دامداری، و نشات گرفته از وجود آب و زمین مرغوب است.

در بخش کشاورزی محصولاتی چون غلات و سیب زمینی از تولید بالا و مرغوبیت مناسب برخوردار است و در بخش دامداری و در قسمت لبنیات و خصوصاً پنیر از شهرت بسزائی برخوردار می‌باشد.

شغل اصلی مردم کشاورزی، دامداری، قالیبافی و مشاغل آزاد می‌باشد در اکثر روستاهای تابع بستان آباد قالیبافی روستائی با نقشه روستاباف، بسیار رونق و رواج دارد و از منابع بزرگ درآمد مردم است.

وجود معادن مختلف در کوههای مجاور و کارخانه‌های مجهزی تاسیس شده‌ در کنار جاده تبریز- بستان آباد، رونق بسزایی به اقتصاد و منابع شهرستان بخشیده‌ است.

واحدها و کارخانه‌های مختلف از جمله صابون سازی، قندریزی، حلاجی، کشبافی، تولید مواد غذایی در مرکز شهرستان مشغول به کار هستند. در سال‌های اخیر کامیون‌داری و خدمات حمل و نقل در ردیف عمده‌ترین مشاغل بستان آباد درآمده است.

از آنجا که بستان آباد به مرکز استان یعنی تبریز نزدیک است بنابراین کارخانجات متعددی در بستان آباد و مسیر بستان آباد- تبریز قرار گرفته‌است در عین حال در خود شهرستان واحدهای صنعتی فعال مشغول بکارند که کم و بیش در رشد اقتصادی و اشتغال زائی منطقه مؤثرند.

این شهرستان دارای آبگرم های متعدد در منطقه صنعت توریسم نیز می‌تواند در این منطقه بطور اصولی شکل گیرد.

مکان های دیدنی و تاریخی بستان آباد

از روزگار کهن همواره به واسطه چشمه های آب معدنی مورد توجه و مشهور بوده همه ساله تعداد بسیاری از مردم ایران برای استفاده از آب های معدنی به این سامان می آیند.

آب گرم معدنی بستان آباد، کوه های بزغوش، غارآق بولاق و برکه قوری گل از جاذبه های طبیعی این منطقه به شمار می آیند.

تالاب قوریگل

در موقعیت جغرافیایی N۳۷۵۴ E۴۶۴۲ در استان آذربایجان شرقی واقع است. این تالاب در ۱۸ کیلومتری شمال باختری بستان‎آباد تبریز قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۸۹۰ متر است. آب این دریاچه بیشتر از رودها و آبراهه‎های فصلی و سیلابی و به مقدار کمتر از طریق چشمه‎های زیر دریاچه تأمین می‎شود و شیرین است.

دریاچه و آب راکد قوری گل، در کنار جاده ترانزیتی تبریز- بستان آباد در فاصله ۴۵ کیلومتری شرق تبریز و ۱۵ کیلومتری غرب بستان آباد، در میان کوهها و ارتفاعات شرقی گردنه شبلی در یک گودی واقع شده است.

این دریاچه در میان مردم محل به نام قوری گل (استخر خشک) معروف است اما بعضی آن را دوری گول (استخر آب زلال) و برخی قویل گول (استخر و گودال ژرف و عمیق) می نامند. شاید این نام مصداق بیشتری داشته باشد.

درازا و پهنای قوری گل، چهار کیلومتر و مساحت آن ۱۶ کیلومتر مربع است و ژرفای این دریاچه – که تمام سال آب دارد- در عمیق ترین نقطه به ۱۳ متر می رسد.

آب این دریاچه شیرین و در صورت تصفیه قابل شرب می باشد. در حال حاضر این آب دارای آبیاری کشتزارهای روستاهای پیرامون دریاچه یعنی روستاهای ارشتناب، رامناب و یوسف آباد، به مصرف می رسد.

اطراف دریاچه را مرتع، چمنزارها، مزارع و کشتزارهای متعددی فراگرفته و به علت وجود هوای مطبوع در تابستانها، یکی از مراکز استراحت و تفریح مردم تبریز می باشد. قوری گل که امروز در ردیف آبهای راکد آذربایجان است، دارای قدمتی تاریخی می باشد.

تالاب قوری گل یکی از منابع زیست محیطی بسیار مهم استان می باشد که به عنوان یکی از تالاب‌های بین المللی حفاظت شده کشور به ثبت رسیده است.

این تالاب برای بسیاری از پرندگان مهاجر از نظر زیستگاهی حائز اهمیت بین المللی است بنابراین حفاظت از آن به عنوان یک هدف اصلی امری اجتناب ناپذیر مدنظر قرار گرفته است.

دریاچه قوری گل باتوجه به دارابودن قابلیت های مختلف می تواند دربرگیرنده اهدافی چون حفاظت از تنوع زیستی، آموزش، تحقیقات و اکوتوریسم باشد البته برای استفاده بهینه از شرایط طبیعی و نیز گردشگری، تفرجگاهی در جنب این تالاب احداث شده ودر خدمت مسافران است.

با این حال باید گفت بهره وری پایدار از این تالاب متضمن استفاده بهینه از آن برای جلوگیری از هرگونه تعارض و تضمین موجودیت ارزش های دریاچه است.

تالاب قوری گل جزو تالاب های بین المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر می باشد که برای شماری از پرندگان مهاجر آبزی و حمایت شده از نظر زیستگاهی حایز اهمیت ملی و بین المللی است.

تالاب قوری گل سه دهه قبل به عنوان تالاب بین المللی در کنوانسیون رامسربه ثبت رسیده و در سال ۷۳ به عنوان منطقه شکار ممنوع تصویب شده است.

تالاب بین المللی قوری گل دردهه های قبل محل عبور و زیستگاه قوچ و میش ارمنی به عنوان یکی از گونه های نادر بوده ولی به دلیل توسعه شهری و ایجاد صنایع، این ویژگی ازدست رفته است.

از حیات وحش تالاب قوری گل درزمان حاضرمی توان به پستاندارانی چون «جربیل ایرانی»، موش کشتزار، موش مغان، گرگ، روباه و سمور سنگی اشاره کرد.

حدود ۹۲ گونه پرنده نیزدرتالاب بین المللی قوری گل شناسایی شده که می توان ازاردک سرسفید، اردک مرمری، اردک بلوطی به عنوان برخی ازآنها یاد کرد که درردیف گونه های جانوری درحال تهدید به انقراض تلقی می شوند.

همچنین بیش از ۲۸۰ گونه گیاهی در تالاب بین المللی قوری گل تشخیص داده شده که ۸۹درصد آن در حوزه تالاب روییده و بقیه را گیاهان آبزی ونیمه آبزی تالاب وحوزه بلافصل آن تشکیل می دهند.

گیاهان غوطه وردرآب تالاب به عنوان یکی از جذاب ترین بخش ها نیزشامل گونه هایی چون بارهنگ آبی، آلاله آبی، قوشاب شانه ای، انواع جلبک و فیتوپلانکتون می باشند.

اهمیت تالاب بین المللی قوری گل از منظر گردشگری طبیعت به اندازه ای واضح است که دراوایل سال۱۳۸۴طرح اولیه «تعیین مناطق گردشگری» آن تدوین شد.

در این طرح تصریح شده است: با توجه به چشم انداز زیبای طبیعت تالاب درصورت فراهم ساختن زیرساخت های مناسب تقاضا برای تفرج درمنطقه به طورفزاینده ای افزایش خواهد یافت.

شناسایی ۲۸۰گونه آبزی درحوزه آبریز، ۱۱۱گونه جانورشامل ۹۲نوع پرنده و ۱۹نوع خزنده و یک گونه ماهی کپور، امکان پذیرنبودن اسکی روی یخ وشنا و قایقرانی برروی تالاب به دلیل شرایط خاص اقلیمی از جمله مواردی است که در طرح اولیه گردشگری قوریگل مورد اشاره قرارگرفته است.

براساس مطالعات علمی انجام شده درسطح جهان، نزدیک به ۲۰ فایده و کارکرد مثبت برای تالاب ها در تداوم حیات بشری، شناسایی شده است. تغذیه وتخلیه آب های زیرزمینی، حفاظت در برابر نیروهای طبیعی، حفظ خط ساحلی وکنترل فرسایش، بهره برداری تجاری، حفاظت از حیات وحش به عنوان برخی از فواید تالاب ها به عنوان ثروت طبیعی خدادادی است.

علاوه براین تالاب ها درتنظیم جریان آب و کنترل سیلاب، جلوگیری از نفوذ آب شور به سفره های آب زیرزمینی، پاکسازی مواد سمی، عمل به عنوان بادشکن، جذب و کاهش کربن و حفظ تنوع زیستی، نقش حیاتی دارند.(تسنیم)