| تویسرکان تویسرکان |
|
|---|---|
 |
|
| کشور |  ایران |
| استان | همدان |
| شهرستان | تویسرکان |
| سال شهرشدن | سال ۱۳۱۶ |
| مردم | |
| اطلاعات شهری | |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۸۱ |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران۲۸ د |
 تویسرکان
روی نقشه ایران
۳۴.۵۵° شمالی ۴۸.۴۴° شرقیمختصات: ۳۴.۵۵° شمالی ۴۸.۴۴° شرقی |
|
تویسرکان یکی از شهرهای استان همدان در ایران است. این شهر مرکز شهرستان تویسرکان است و ۴۴٬۵۱۶ نفر جمعیت دارد. تویسرکان در جنوب کوه الوند و شهر همدان واقع شده‌است. این شهر به خاطر تعدد و بزرگی درخت‌های گردویش بسیار معروف است. تویسرکان بعد از مرکز استان، ملایر و نهاوند چهارمین شهر بزرگ استان به حساب می‌آید. آب و هوای شهر معتدل کوهستانی است. این شهر بر روی ویرانه‌های شهر قدیمی رودلاور (رودآور) که بر اثر حمله مغول ویران شده، ساخته شده‌است. در واقع پس از ویرانی رودآور، از ادغام توی و سرکان، تویسرکان به وجود آمده‌است.
نام شهر
نام این شهر از دو بخش توی و سرکان تشکیل شده، و علت نامگذاری هر یک را چنین بیان می‌کنند:
در برخی نواحی ایران محل‌هایی به نام توی هست، برای این‌که اشتباهی رخ ندهد در هر جا چنین محلی باشد به‌نام نزدیکترین محل به آن خوانده می‌شود؛ (مانند توی دروار در دامغان) که نزدیک به قریه دربار است و (توی کازرون) و این توی چون در یک فرسنگی سرکان است به تویسرکان مشهور است.
جغرافی‌دانان سده سوم و چهارم هجری غالباً تویسرکان را (توی رودلاور) و (توی همدان) نوشته‌اند و این توی احتمالاً با زبان قومی که پیش از مادها در این سرزمین می‌زیسته‌اند، مرتبط است.
در بسیاری از زبان‌های ایرانی کلمه «سر» به معنی بزرگ و مهتر است و «گان» در زبان پهلوی به معنی جا و مکان آبادانست و قبل از استیلاء اعراب نام بسیاری از شهرها و قصبات ایران به گان ختم می‌شد.
به این ترتیب سرکان ممکن است به معنای محلی باشد که بزرگان و خوانین در آن سکونت دارند و در واقع تویسرکان محل سکونت ییلاقی بزرگان شهر رودآور بوده است.[۳] تویسرکان از دو قسمت توی و سرکان تشکیل نشده است. سرکان شهر ییلاقی با حدود ده هزار نفر جمعیت در فاصله هشت کیلومتری شمال غرب تویسرکان است؛ و تویسرکان شهری تاریخی؛ و باستانی و مرکز شهرستان تویسرکان با حدود شصت هزار نفر جمعیت است و سرکان در شمار شهرهای کوچک تابع تویسرکان است.
پیشینه تاریخی
تبدیل تویسرکان به شهرستان
تویسرکان در گذشته و براساس قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۳۲۶ ه. ش از بخشهای تابعه شهرستان ملایر در استان پنجم کشور بود که در سال ۱۳۲۸ ه. ش از ملایر منفک و به شهرستان ارتقاء یافت.[۴][۵]
ولایت ثلاث
ولایت ثلاث یکی از ولایت‌های ایران در بخشی از دوره قاجار بوده است. این ولایت در غرب ایران و جنوب استان همدان فعلی قرار داشته و شامل سه شهر ملایر، نهاوند و تویسرکان بود. حدود این ولایت منطبق با منطقه جنوب کوهستان الوند در استان همدان کنونی است که سه شهرستان ملایر، نهاوند و تویسرکان را شامل می‌شود. ولایت ثلاث بخشی از استان پنجم بوده است.[۶] اصطلاح ولایت ثلاث در تقسیم‌بندی‌های کشوری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار ایجاد شد و شامل دولت‌آباد (شهر ملایر)، نهاوند و تویسرکان می‌شد. ملایر شهری حاکم نشین بود و کلیه دفاتر دولتی و اداری در آنجا متمرکز بودند.[۶]
مردم
جمعیت شهرستان تویسرکان و شهر تویسرکان از ابتدای انقلاب ۱۳۵۷ سیر نزولی داشته است به طوری که تعداد جمعیت آن از ۱۴۰ هزار نفر تا سال ۱۳۹۰ به ۱۱۰ هزار نفر کاهش داشته است.[۷] دانشنامه جهان اسلام گویش مردم شهرستان تویسرکان را فارسی با لهجه‌ایی از زبان لری معرفی می‌کند.[۸] گویش مردم تویسرکان با زبان پارسی میانه نزدیکی دارد.[۹]
ترابری
فاصله تویسرکان تا تهران ۴۰۰ کیلومتر می‌باشد که از مسیر ملایر – شازند – اراک – قم عبور می‌کند. تونل الوند (راه شمال جنوب استان همدان) مسیری در دست مطالعه است که از جنوب همدان، دره مرادبیک به سرکان و از تویسرکان به نهاوند متصل می‌شود و مسیر همدان به نهاوند را چهل و پنج دقیقه کوتاه می‌کند.[۱۰][۱۱]
 |
همدان و بهار | |
||
| ملایر |  |
اسدآباد و کنگاور | ||
 تویسرکان  |
||||
 |
||||
| نهاوند |
محصولات کشاورزی
گردو –بادام-سماق-آلو بخارا-توت-آلبالو- اما متأسفانه این روزها بسیاری از باغات گردوی تویسرکان به دلیل کم‌آبی خشک شده و اکثر رودخانه‌هایش خشک و یا بسیار کم‌آب شده‌اند که دلیلش استفاده بیرویه از چاه هاو سفره‌های زیر زمینی است
گردو
تویسرکان با کیفیت‌ترین گردوی جهان را تولید می‌کند گردو را غذای مغز می‌دانند و مغز گردو شبیه‌ترین میوه به مغز انسان است.
صنعت
تعداد کار خانه‌های تویسرکان فقط هفت واحد است. تعداد واحدهای تولیدی در شهرستان هفت فقره است. کارخانه سیم و کابل با ظرفیت ۲ هزار تن، شرکت فیلتر سرکان با ظرفیت ۳ میلیون عدد، شرکت فاران شیمی با تولید اسید سالیسلیک اسید در ظرفیت ۴۰۰ تن و محلول همودیالیز با ظرفیت یک میلیون گالن، شرکت سرکان شانه‌بل بهره‌برداری ۲۵ هزار و ۵۰۰ لیتر، شرکت حمیل با تولید روزانه ۱۰۰ تن و شرکت نادرلبن ۳۲ تن روزانه علاوه بر تأمین داخل شهرستان شهرهای کشور را نیز پوشش می‌دهد. شرکت صنایع غذایی هوبره دشت تویسرکان تولیدکننده میوه و سبزیجات خشک و سبزیجات منجمد[۱۲]
–
شخصیت‌های معروف
حیقوق پیامبر
حیقوق پیامبر یکی از پیامبران صاحب کتاب بنی اسراییل و معاصر با دانیال نبی است. وی حدود ۲۶۰۰ سال پیش می‌زیسته و نگهبان معبد بزرگ یهودیان در اورشلیم بوده‌است. حدود سال ۵۹۰ قبل از میلاد، بخت‌النصر، پادشاه کلده به اورشلیم حمله کرد و یهودیان زیادی را به قتل رساند و نزدیک به بیست هزار نفر از آنان را اسیر و به شهر بابل پایتخت کلده که نزدیک بغداد فعلی قرار داشت انتقال داد. حیقوق در بین این زندانیان بود و مدت طولانی در زندان به سر برد.
در سال ۵۴۸ قبل از میلاد کورش کبیر پادشاه ایران به کلده حمله کرد و در جنگی طولانی لشکریان کلده را شکست داد، بابل را تصرف کرد و طی فرمانی دستور آزادی کلیه اسرا و زندانیان یهود را صادرنمود. پس از آزادی از بند اسارت بابلیان، حیقوق به ایران مهاجرت کرد و در شهر تویسرکان (رودآور) ساکن شد و در همین شهر درگذشت.
آرامگاه حیقوق پیامبر در تویسرکان طی قرون متمادی چندین بار بازسازی شده‌است و آخرین بار توسط استاد محمدعلی‌خان میرزایی (ملک جمشید) در سال ۱۳۴۰ هجری شمسی بازسازی شده است. این آرامگاه یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ایران محسوب می‌شود. هم اکنون آرامگاه این پیامبر زیارتگاه اهالی شهرستان تویسرکان و اقلیتهای دینی سایر شهرهای ایران می‌باشد.[۱۳][۱۴]
رضی‌الدین آرتیمانی
رضی‌الدین آرتیمانی شاعر معروف عصر صفوی است. مدفن این شاعر بزرگ در قسمت شمالی شهرستان تویسرکان در حوالی میدان هلال احمر واقع شده و دارای استراحتگاه نیز می‌باشد ساقی نامه معروف او با این بیت آغاز می‌شود:
| الهی به مستان میخانه‌ات | به عقل آفرینان دیوانه‌ات |
یدالله مایل تویسرکانی
یدالله مایل تویسرکانی روزنامه‌نگار، شاعر، متخلص به مایل متولد ۱۲۶۳ یا ۱۲۶۵ قمری در تویسرکان در استان همدان است. در زادگاهش و در همدان به تحصیل عقلی و نقلی پرداخت و از کشیشی فرانسوی زبان فرانسه را آموخت. زبان‌های عربی و روسی را نیز فراگرفت. در سال ۱۲۸۳ شمسی در تویسرکان مدرسه‌ای به سبک نوین دایر کرد اما عده‌ای از عوام به تحریک مرتجعین آن را تخریب کردند. در سال ۱۲۹۸ شمسی به تهران رفت و ضمن تدریس به همکاری با مطبوعات پرداخت. یک سال و نیم بعد به ریاست فرهنگ بابل منصوب شد. در ۱۳۰۲ شمسی سرپرستی مدارس ایرانی در قفقاز را عهده‌دار گردید. پس از سوء قصد به جان وی، مدارس قفقاز از سوی دولت ایران تعطیل شد و ناچار به تهران بازگشت. در سال ۱۳۰۶ به ریاست معارف مازندران منصوب شد و در سال ۱۳۱۴ با همین منصب به کرمان رفت. چند سالی نیز روزنامه شفق سرخ را اداره کرد. شعرش در قالب‌های سنتی است. حدود ۲۰۰۰۰ بیت شعر سروده است و چند اثر ترجمه نیز از او چاپ شده‌است. او در سال ۱۳۲۹ شمسی درگذشت.[۱۵]
مکان‌های توریستی
- پارک توریستی کمربسته: واقع در شهر سرکان در ۳ کیلومتری تویسرکان
- آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی
- آرامگاه حبقوق پیامبر
- آرامگاه شاه زاده ناصر در روستای کرزان
- قلعه اردلان: در روستای اشتران تویسرکان
- آرامگاه عبدالله و امامزاده هادی در روستای کرزان
- پل تاریخی فرسفج (جنوب غربی شهر فرسفج)
- قلعه تاریخی عصر قاجاریه در روستای کرزان
- پل تاریخی عصر قاجاریه در روستای کرزان
- کاروان‌سرای شاه‌عباس (۵ کیلومتری جاده تویسرکان-غربان)
- مدرسه شیخ علی خان زنگنه یا حوزه علمیه شهر تویسرکان
- درخت چنار قطور و کهنسال ۳۰۰۰ ساله (شهر تویسرکان)
- دره گزندر سرابی (تویسرکان)
- دره‌باغ‌های سرکان (سرکان)
- دره باغ‌های آرتیمان (روستای آرتیمان)
- راسته بازار (بازار سر پوشیده مربوط به دوره صفویه
صنایع دستی
فرش و قالی تویسرکان
در روستاهای تویسرکان به دلیل وجود زمستانهای پر برف و دهات دور از دسترس و وجود پشم و پنبهٔ فراوان، از قدیم قالی بافی وجود داشته‌است. وجود فرشهای بالنسبه مرغوب با نقوش و رنگ آمیزی‌های زیبا که متجاوز از ۱۰۰ سال عمر دارند نشان از فرش‌بافی مطلوب و با ارزشی، حداقل در برخی روستاها یا مناطقی که دارای خان و ارباب بوده‌اند، می‌دهد.
منبت کاری
تولید انواع صنایع دستی چوبی مانند: خراطی، ظریف کاری و منبت کاری از دیرباز در منطقه شهری تویسرکان رواج داشته و اخیراً شمار زیادی از اهالی روستاهای توابع شهرستان نیز به این صنعت روی آورده‌اند. این شهرستان با دارا بودن بیش از ۳۶۸۰ هکتار سطح زیرکشت درختان مثمر و بارده و ۷۱۰هکتار نهال گردو، بالاترین سطح زیرکشت در استان همدان و یکی از قطب‌های تولید گردو در کشور محسوب می‌شود، نقل و نبات، کلوچه، نان قندی، عسل، کشمش، برگه آلو و زردآلو و… نیز از دیگر سوغات شهرستان تویسرکان به شمار می‌رود. (خاستگاه اصلی نقل و نبات، کلوچه محلی و نان قندی شهرستان تویسرکان است) این گزارش توسط حسین زاهدی از شهرستان تویسرکان تهیه شده است.
غذاهای تویسرکان
تویسرکان خاستگاه نقل است واز غذاهای محلی آن می‌توان به آش ماست، آش بادمجان، آش ترخینه و اش سماق که همگی بسیار خوشمزه هستند اشاره کرد
تقسیمات شهری
محله‌های شهر
- محله‌های قدیمی تویسرکان
تویسرکان قدیم از شش محله اصلی تشکیل شده بود به نام‌های جولستان، صادقیه، پایین محله، زرهان، دستجرده، باغوار.
محله جولستان
مسجدجولستان در محلهٔ جولستان شهر تویسرکان توسط فردی به نام حاج بیک محمد که جد خانواده‌های: صدیق، مقدم، گلمحمدی و نیکو است بنا نهاده شد. از حاج بیک محمد موقوفات متعددی از جمله مسجد، قنات، حمام و غسالخانه محله جولستان و یخچال پایین محله وپل رودخانه سرابی حد فاصل قلعه قاضی و شاهزید را می‌توان نام برد.الگو:کتاب تویسرکان انتشارات اقبال چاپ دوم ۱۳۸۷ صفحه۲۷۹تا۲۸۱[۱۶] http://dlib.ical.ir/site/catalogue/445384
محله باغوار
محله باغوار یکی از محله‌های شهرستان تویسرکان است؛ که به دلیل وجود یک چنار چند هزار ساله در حیاط مسجد محله باغوار دارای شهرت جهانی است. مسجد باغوار توسط فردی به نام باقری بنا نهاده شد؛ که داستان ساخت این مسجد و پیر مسجد باغوار بسیار جالب است. اینگونه که باقری سال خورده و پیر که محاسن سفیدی داشت برای زیارت امام رضا به مشهد سفر می‌کند وقتی به مشهد می‌رسد هنگام ورود به مشهد پول بازگشت از مشهد به تویسرکان را در دروازه شهر مشهد در نقطه ایی دفن می‌کند. وقتی برای بازگشت از مشهد خارج می‌شود به محل دفن کیسه پول می‌رود اما موفق به پیدا کردن کیسه پول نمی‌شود. با ناراحتی بسیار به صحن امام رضا برمی گردد وبسیارناراحت و گریه وزاری می‌کند و به خواب می‌رود. در خواب امام رضا به خوابش می‌آید و به او می‌گوید کیسه پول در زیر خرمنی از گندم است. این پول را بردار و هزینه سفرت را کنار بزاروبقیه اش را زیره و زنجبیل بخر وبه تویسرکان ببر. باقری وقتی به تویسرکان می‌رسد، در تویسرکان وبا شیوع پیدا کرده وبسیاری از وبا می‌میرند برای درمان و شفا زیره وزنجبیل امام رضا (ع) را درب خانه اش می‌گذارد تا هرکسی که بیمار است بردارد وشفایابد وکوزه ایی در کنارش می‌گذارد تا هرکسی برحسب توان پولی در آن بیندازد. پیر ما باقری با پول این کوزه مسجد باغوار را می‌سازد. مسجدی با پول امام رضا ساخته می‌شود.