| مهاباد | |
|---|---|
| کشور | ایران |
| استان | اصفهان |
| شهرستان | اردستان |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) دیگر | موبو-ماه آباد-مه آباد-مه باد |
| نام(های) قدیمی | لیلاز |
| سال شهرشدن | ۱۳۷۲ هجری شمسی |
| مردم | |
| جمعیت | حدود شش هزار نفر |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۱۴۳۷٫۷۵ کیلومتر مربع |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۳۸۰ متر |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | محمدرضا پورفتحعلی |
| ره‌آورد | انار، انجیر، انگور، پسته، صیفی‌جات، محصولات دامی، محصولات کشاورزی، گیاهان دارویی، قالی دست بافت، |
| پیش‌شماره تلفنی | ۰۳۱۵۴۴۰ |
| به نخستین فرمانگاه ایران زمین خوش آمدید. | |
 مهاباد
روی نقشه ایران
۳۳.۵۳۲۵۸۱° شمالی ۵۲.۲۱۲۲۹۶° شرقیمختصات: ۳۳.۵۳۲۵۸۱° شمالی ۵۲.۲۱۲۲۹۶° شرقی |
|
مهاباد شهری است در بخش مرکزی شهرستان اردستان استان اصفهان ایران.
منقول است که این شهر به دستور ماه بانو نوهٔ رستم (پهلوان ایران باستان) ساخته شده‌است و در تاریخ پیشدادی ایران زمین به عنوان اولین پایتخت این مرز و بوم معرفی شده‌است. خرابه‌های آتشکده این شهر گواه بر قدمت و سابقه آن در قبل از اسلام می‌باشد. این شهر از توابع شهرستان اردستان می‌باشد و در فاصله ۱۲۰ کیلومتری اصفهان، ۸۵ کیلومتری کاشان و ۲۲ کیلومتری اردستان قرار دارد. مهاباد از سال۱۳۷۲ دارای شهرداری شده‌است. اولین شهردار این شهر آقای عباس تقی زادگان بود که سابقه این کار را در شهر زواره نیز داشت و بعد از بازنشستگیِ ایشان آقای محمود خورشیدی عهده‌دار این مسئولیت شدند. شهردار فعلی این شهر آقای محمد رضا پورفتحعلی می‌باشد. بنابر نقل سینه به سینه و مشهور میان اهالی، مهاباد دو بار ویران شده‌است (مردم می‌گویند «آب سیاه» آن را نابود کرده است که شاید خروج لجن و نفت در محل دریایی بوده‌است که وجود آن دارای شهرت تاریخی است) و از این رو آثار باستانی زیادی در مهاباد فعلی وجود ندارد گرچه شواهد تاریخی حکایت از مرکزیت آن در منطقه دارند. بااین‌وجود آثاری از دو مهاباد ویران شده و نیز از دوره حیات تاریخی مهاباد سوم قابل مشاهده می‌باشند. در دوران پهلوی به هنگام تعیین یکی از روستاها برای مرکزیت شهرستانی در منطقه ابتداء مهاباد برگزیده می‌شود که به دلیل مخالفت خوانین منطقه این کار صورت نمی‌گیرد و سرآغازی بر ظلم به اهالی این شهر می‌شود.
وجه تسمیه و تاریخ مهاباد
مه به معنی بزرگ است که در نتیجه مه آباد معنای آبادکرده بزرگی را می‌دهد که این بزرگ بنا بر نقل سینه به سینه اهالی، مه بانو یا ماه بانو همسر برزو نوه رستم دستان بوده‌است که هم اکنون نیز دشتی در مهاباد به نام دشت برزین وجود دارد که برگرفته از نام برزو است. مهاباد همچنین نام پیغمبر بزرگ ایرانیان است و نیز مهابادیان دسته‌ای از پادشاهان پیشدادی ایران زمینند[۱] (شاید اولین ساسله پادشاهی این سرزمین) که مرکز فرمانروایی آنها مهاباد بوده است. آب مهاباد از قنات بسیار معتبری در شهرستان نطنز (قنات کویر یا کبیر) و نیز چشمه‌ای در همین شهرستان (چشمه خالخالی) است که آب آنها یک کاسه می‌شود و قریب شش فرسنگ را تا رسیدن به مهاباد می‌پیماید. داستان قنات مهاباد جالب است و حکایت از قدمت زیاد این شهر دارد. اهالی می‌گویند که میلاگرد و ماه بانو خواهر و برادر بوده‌اند و برزو دلداده ماه بانو. این خواهر و برادر پس از حفر قنات، آب آن را به نسبت یک (برادر) و سه (خواهر) تقسیم می‌کنند و از سهم برادر روستای میلاگرد در همان محل قنات و از سهم خواهر، مهاباد در چند فرسنگ دورتر به سمت شرق متولد می‌شوند. مشکل دلدادگی برزو هم با همین قنات حل می‌شود. ماه بانو شرط ازدواج را این می‌گذارد که برزو در پیش جریان آب پرتوان قنات جوی باز کند و در این کار نماند و این جوی باز کنی فرسنگ‌ها ادامه می‌یابد تا ماه بانو با دیدن بوته خودروی گندمی دستور بس است را می‌دهد! مهاباد علی‌رغم قدمت کم‌نظیر تاریخی خود، آثار تاریخی زیادی ندارد و علت آن هم دو بار (به گفته اهالی) آب سیاه بالا آوردن که ظاهراً مکیده شدن به درون زمین و غرق شدن در لجن و یا نفت خام بوده، است. آثاری از دو مهاباد نابود شده در پایین مهاباد فعلی و ضلع شمال شرقی آن بر جای مانده است. به هر حال، نکته درخور پژوهش این است که شواهد عدیده‌ای حکایت از آن دارند که اساساً محل زندگی خانواده رستم دستان، پهلوان نامدار ایرن، مهاباد و اطراف آن بوده است (به عنوان نمونه شهر کوچک هم جوار مهاباد، زواره، نیز نام برادر رستم را بر خود دارد و یکی از وجوه تسمیه احتمالی اردستان ارگ دستان می‌باشد).
دکتر غلامحسین خورشیدی استاد دانشگاه شهید بهشتی در «شبکه اجتماعی شاعران» در یک منظومه زیبا داستان مشهور تولد مهاباد را که مردم سینه به سینه نقل کرده‌اند، آورده است.
درسال ۱۳۱۵ بر اساس اقدام فرهنگستان وقت ایران و بنا بر پیشنهاد نادرست غلامرضا رشید یاسمی و تصویب فرهنگستان نام شهر ساوج بلاغ مکری آذربایجان غربی که شهری نسبتاً نو بنیاد است به مهاباد تغییر یافت و از این راه لطمه‌ای سخت به شناخت مهاباد اصفهان وارد آمد.
به هر حال، در قابوس‌ها و کتب تاریخی معتبر معانی مختلفی برای این نام ذکر شده‌است. بر اساس فرهنگ قاطع، مه آباد نام اولین پیغمبر عجم قید شده که کتابی به نام دساتیر داشته‌است. سرجان ملکم در کتاب تاریخ ایران از مهابادیان به عنوان اولین سلسله‌ای که بر ایران حکومت کرده‌اند نام برده است. نظر به اینکه در بسیاری از متون قدیمی، ماد و ماه به هم تبدیل شده‌اند و نمونه‌های زیادی در این زمینه وجود دارد به احتمال زیاد مهاباد یا ماه آباد شکل دیگری از ماد آباد باشد که به معنی سرزمینی است که توسط مادها آباد شده است.[۲]
وضعیت جغرافیایی
از نظر توپوگرافی منطقه مهاباد صاف و منتهی به دشت کویر می‌گردد. اما در جنوب آن امتداد کوه خارزن با جهت غربی و شرقی کشیده شده است و بطور کلی از شمال به جنوب و از شمال شرقی به جنوب غربی شیب زمین افزوده می‌گردد. منطقه مهاباد از نظر پوشش گیاهی جزء ایران مرکزی محسوب می‌شود و پوشش گیاهی آن به علت نامساعد بودن آب و هوا، جنس خاک و قلت بارندگی فقیر و از نوع استپ بیابانی و نیمه بیابانی می‌باشد. این منطقه بعلت مسطح بودن و عدم ارتفاعات و همچنین اراضی کویری و شنزاری میزان بارندگی آن کمتر می‌باشد این منطقه دارای آب و هوای گرم و خشک و پوشش گیاهی فقیر می باشدو دارای تیپ گیاهی متفاوت از گونه‌های سالسون، اسفند، آشنان، تاغ، خارشتر، قیچ، لخ، شوره و گز می باشداین شهر بعلت واقع شدن در کنار کویر دارای آب و هوای بیابانی با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و خشک می‌باشد. میزان بارندگی کم و بیشتر آن در فصل زمستان است.
بطور کلی مهاباد در قدیم بلوک مستقلی را تشکیل داده و به تدریج جز اردستان به شمار آمده است اطراف آن مسطح و هموار و تا کویر فاصله زیادی ندارد. مهاباد دارای ۱۷ رشته قنات بوده و روستاهای اطراف مهاباد همه سر سبز و در آن کشاورزی می‌شده و جمعیت زیادی در آنها زندگی می‌کرده‌اند. امروز بعلت خشک شدن قنوات بیشتر روستاهای اطراف یا خالی از سکنه شده یا جمعیتی مختصر را در خود جای داده است. در قسمت شمال و شمال شرقی مهاباد در حاشیه کویر روستاها و حتی شهرهای زیادی وجود داشته که بر اثر وزش بادها و حرکت دادن ریگهای روان ویا وقوع زلزله روستاها و مزارع در زیر خاک فرورفته و تلی از شن باقی‌مانده است. از نظر کشاورزی این منطقه یکی از حاصلخیزترین مناطق استان می‌باشد در قدیم مازاد غله این محل به یزد و کرمان و بنادر حمل گردیده است. امروزه نیز گندم و جو محصول عمده این منطقه می‌باشد که به سیلوها داده می‌شود. میوه‌هایش انار، انجیر به ندرت انگور، توت، زردآلو و آلوچه و محصول عمده از این میوه‌ها که به نقاط دیگر صادر می‌گردد انار و انجیر می‌باشد.
افق راه آینده مهاباد
با همت بزرگان و حمایت‌های مردم مهاباد از چند سال قبل دانشگاه علمی کاربردی مهاباد کار خود را آغاز کرده است و در دوره‌های کاردانی و کارشناسی به تربیت دانشجو می‌پردازد.
آثار تاریخی
- یخچال قدیمی و منحصر به فرد
- مسجد جامع شهر مهاباد
- مقبره پیراویس (پیر بر حق)
- خانه‌های قدیمی
- خندق
- کاروانسرا
- آب انبارهای قدیمی
- قلعه‌های کویری
- مقبره هفت تایی‌ها
- آسیاب‌های قدیمی (آسیاب خان/آسیاب بالا)
- قنات و چشمه مهاباد
- خانه شیخ الملک مهابادی
- ساباط
بافت تاریخی مهاباد شامل ۳۵ خانه تاریخی، ساباط، آب انبارها، یخچال قدیمی، حسینیه، مقبره پیر برحق و مقبره پیراویس در اجرای قانون حفظ آثار ملی ایران مصوب آبان ۱۳۰۹ و نظامنامه اجرای آن مصوب ۱۳۱۱، به شماره ۳۱۱۳۸ مورخ۲۱/۸/۹۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
مشاهیر
۱-سلطان نادر قلی فرزند عباسعلی مهابادی
۲-محمد مهابادی فرزند مصطفی از معماران طراز اول وصاحب شهرت
۳-محمد طالب مهابادی ازخوشنویسان قرن یازدهم (ه-ق)
۴-احمد بن علی مهابادی از شاگردان عبد القادر جرجانی صاحب تألیفات شرح المعمه در نحو وکتاب التبیان در نحو وکتاب البیان در صرف ومسائل النادر در اعراب.
۵-ضریر نحوی شیخ احمد بن عبداله مهابادی معروف به ضریر نحوی از مردم مهاباد اردستان و از تلامزه شیخ عبدالقاهر جرجانی متوفی در سال (۴۷۱ ه. ق) می‌باشد که از فحول نحات و از نویسندگان در ادب بوده است از جمله آثار کتاب او شرح المع در نحو است که متن آنرا ابن جنی تألیف کرده است.
۶-شیخ امام افضل الدین حسن مهابادی ۵۸۵ (ه-ق) از مشاهیر وعلماء ومتبحر در کلیه علوم صاحب شرح نهج البلاغه، شرح شهاب، شرح لمعمه وکتاب در نجوم وکتاب در اعراب ودیوان شعر ورسالاتی در نثر.
۷-خطیر الدین ابوالمعالی حسن بن محمد مهابادی از فضلاء قرن هشتم (ه-ق) ویادگاری در مسجد جامع اصفهان در ایوان درویش به خط خود نوشته است.
۸-عز الدین بن احمد مهابادی مؤلف دو کتاب پزشکی بنام ادویه وپادزهر
۹-حاج کلبعلی مهابادی از شعراء نیمه دوم قرن ۱۱(ه-ق) ودر حل معما متبحر بوده است
۱۰-حاج محمد علی مهابادی از شعراء قرن ۱۱(ه-ق) وشرحی در مثنوی مولوی نوشته است.
۱۱-پیر اویس مهابادی از عرفا و ارادتمندان به اهل بیت (ع).
۱۲-خواجه سعید وخواجه قدرت مهابادی از پهلوانان قرن چهارم (ه-ق).
۱۳-ملا علی بن ملا سید علیجان ملا احمد که امام جماعت بوده است.
۱۴- حاج محمد باقر مهابادی از فضلاءوافراد خیر وبانی مدرسه باقریه در اصفهان
۱۵- ملا میرزا مهابادی از شعراءو علماء دوره شاه عباس صفوی
۱۶- میرزا عباس مهابادی فرزند جعفر از فرهنگیان فاضل ودارای لیسانس ریاضی در سال ۱۳۱۲ که ریاست فرهنگ گرگان ومدتی ریاست دبیرستان صارمیه اصفهان ودر سال ۱۳۴۶ وفات یافت.
۱۷ – حاج آقا بزرگ معروف به آقا پیش نماز (موسوی مهاباد) از روحانیون بزرگ و دارای کرامات بوده است.
۱۸-مرحوم حضرت آیت‌الله حاج میرزاعباس مهابادی ایشان پس از سال‌ها تحصیل اصول ومعارف اسلامی در حوزه نجف، و با درجه اجتهاد و بعنوان مجتهد جامع‌الشرایط به ایران و اصفهان آمده ودراواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی و تا زمان وزارت داور، بعنوان ریاست عدلیه (دادگستری) اصفهان و حاکم شرع مشغول بود.
مفاخر معاصر
۱-محسن فخری زاده مهابادی؛ عضو ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و یکی از پنج شخصیت ایرانی که در فهرست ۵۰۰ نفره قدرتمندترین افراد جهان از سوی نشریه آمریکایی فارین پالیسی
۲-دکتر رحمت‌الله مه آبادی؛ رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل شرکت فرودگاه‌های کشور
۳-دکتر علی اصیلیان؛ پزشک و صاحب تالیفات و مقالات متعدد فارسی و انگلیسی، مدیرگروه پوست، مسئول دفتر توسعه آموزش و معاون پزشکی عمومی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
۴-دکتر حسین اشرفیان؛ متخصص مغز و اعصاب و تنها پزشک خاورمیانه که از تکنیک گامانایف برای درمان قطعی بیماری صرع استفاده می‌کند
۵-مهندس سیدرضا کسائی زاده مهابادی؛ معاون اسبق وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران
۶-دکتر غلامحسین خورشیدی؛ اقتصاددان و دانشیار گروه مدیریت بازرگانی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
۷-دکتر حسن اصیلیان مهابادی؛ معاون پیشین سازمان حفاظت محیط زیست کشور و دانشیار گروه بهداشت دانشگاه تربیت مدرس
۸-دکتر محمد علی عامری؛ عضو هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی، مدیر سازمان بنادر و کشتیرانی ایران، کارآفرین نمونه
۹-کامران کلانی؛ مدیرکل اجتماعی، فرهنگی معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری
۱۰-شیخ محمود ابراهیمی؛ مدیرکل فرهنگی، اجتماعی استانداری اصفهان
۱۱-رضا مهابادی (رضا خندان)؛ همسر نسرین ستوده ، منتقدی مطرح و نویسنده‌ای شناخته شده و صاحب آثاری همچون مجموعه‌های «داستان‌های محبوب من» و «فرهنگ افسانه‌های مردم ایران»، «بچه‌های محل»، «از کوزه همان برون تراود که در اوست»، «دانه و پیمانه» و …
۱۲-دکتر فرزاد اشرافی؛ عضو هیئت علمی و دانشیار، عضو محققین مرکز تحقیقات کاربردی جراحی مغز واعصاب، مدیر دپارتمان مغز و اعصاب و مرکز تحقیقات کاربردی جراحی مغز واعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و عضو شورای آموزشی سازمان نظام پزشکی
۱۳-دکتر ابراهیم عامری؛ متخصص ارتوپدی، فوق تخصص جراحی ستون فقرات و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران