دامنه | |
---|---|
![]() |
|
کشور | ایران |
استان | اصفهان |
شهرستان | فریدن |
بخش | مرکزی |
نام(های) دیگر | دُمِنِهٔ-پرتیکان |
سال شهرشدن | ۱۳۷۷ |
مردم | |
جمعیت | ۱۰٬۰۰۰ تن{برآورد سال ۱۳۸۵} |
جغرافیای طبیعی | |
مساحت | ۳۰ هزار هکتار |
ارتفاع از سطح دریا | ۲۳۰۰ متر از سطح دریا |
آبوهوا | |
میانگین دمای سالانه | ۱۸ |
میانگین بارش سالانه | ۲۵۰ میلیمتر |
روزهای یخبندان سالانه | ۱۰۰ روز |
اطلاعات شهری | |
شهردار | حسین خلیلی |
رهآورد | سیب زمینی، پیاز |
پیششماره تلفنی | ۵۷۳۶ |
وبگاه | پورتال شهرداری دامنه |
شناسهٔ ملی خودرو | ![]() |
تابلوی خوشآمد به شهر | |
![]() ![]() دامنه
روی نقشه ایران
۳۳.۰۱۹۵۵° شمالی ۵۰.۴۹۱۱۳۱° شرقیمختصات: ۳۳.۰۱۹۵۵° شمالی ۵۰.۴۹۱۱۳۱° شرقی |
دامنه یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است. دامنه شهری در میان کوههای سر به فلک کشیده دالان کوه است که در مساحتی ۳ هزار هکتاری و با جمعیتی ۱۰ هزار نفری در قلب شهرستان فریدن قرار گرفته است.
دامنه در ۱۲۰ کیلومتری غرب اصفهان در ۵۰ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرق و۳۲ درجه و ۵۸ دقیقه عرض شمالی واقع شده است. این شهر با جمعیت ۱۰۰۰۰ نفر (برآورد سال ۱۳۸۵) در بخش مرکزی شهرستان فریدن قرار دارد. به نوعی دامنه را میتوان یکی از قدیمیترین شهرهای غرب استان اصفهان نامید که زندگی روستایی و قبیلهای درآن قدمتی در حدود چندصد و یا حتی هزار ساله دارد. دامنه به واسطه آستان امامزادگان و همچنین تولیدات کشاورزی در حجم بسیار بالا شناخته شدهترین شهر در شهرستان فریدن است. با توجه به وجود تعداد بسیار زیاد زاغههای زیر زمینی که هم برای نگه داری دام استفاده میشده و هم دارای محلی برای سکونت و پناهگاه بوده به شهر دو طبقه ایران معروف شده است. شهر دامنه که به قولی شهر متحرک کشور نیز نام گرفته است از دوران شکلگیری با توجه به جنگها و لشکر کشیهای مختلف جابجا شده و قدمت مکان فعلی این شهر به ۵۰۰ سال پیش برمیگردد. دامنه در ابتدا مرکز شهرستان فریدن بوده و بعد از آن مرکزیت شهرستان فریدن به داران منتقل گردیده است.
تاریخچهٔ شهر دامنه
شهر دامنه با قدمتی بیش از ۳۰۰ سال، عرصهٔ تاخت و تاز پادشاهان گذشته بوده است. در جنگی که بین «علیمردان خان» به پشتیبانی از «ابوتراب میرزا» نوهٔ دختری شاه سلطان حسین صفوی و از طرفی دیگر «ابوالفتح خان بختیاری» که از جانب «شاهرخ شاه نادری» حاکم اصفهان، درگرفت؛ علیمردان خان مغلوب شد و دوباره تهیه سپاه دید و از کریم خان زند کمک طلبید و کریم خان زند که در یکی از بلوک ملایر سکنی داشت با نیروهای خود در دشت قهیز دامنه به علیمردان خان پیوست و از طرف دیگر ابوالفتح خان، سلیمان خان افشار و حسن قلی خان افشار و فتح علی خان افشار و سی چهل نفر دیگر از خوانین بختیاری با عساکر زیاد وارد اصفهان شده و از آنجا به دفع علی مردان خان به جانب دشت قهیز شتافتند تلاقی فریقین رخ داد و شکست فاحشی از علیمردان خان یافته و به طرف شهر فراری شدند. این جنگ در روز بیستم جمادیالاولی سال ۱۳۶۰ هجری قمری رخ داد.
همچنین آقا محمد خان قاجار در زمان سلطنت خود دو جنگ با بختیاری کرد که در جنگ اول شکست سختی خورد؛ چون ایل هفت لنگ و چهار لنگ با هم دست اتحاد داده و ابدال خان برادرزادهٔ علیمردان خان را به ریاست خود پذیرفتند. پس از چندی دوباره آقا محمد خان با سپاهی بزرگ برای قلع و قمع بختیاری کمر همت بست و در نواحی فریدن (قهیز) تلاقی فریقین دست داد و ایل بختیاری که به تدبیر آقا محمد خان بین آنها دودستگی ایجاد شده بود شکست خورده و ابدال خان زند دستگیر و کشته شد. (به نقل از تاریخ بختیاری صفحه ۱۶۰ این دو جنگ هر دو در چمن قهیز به سالهای ۱۹۹۹ و ۱۲۰۰ هجری قمری واقع شد). در سال ۱۲۴۶ هجری قمری «شاهزاده اردشیر میرزا» به حکومت خوزستان و لرستان و بختیاری و نظم اراضی چعب و رامهرمز مأمور شد. نامبرده با دو فوج سرباز کمره و گلپایگان و دو فوج لشکر لرستان و یک فوج سرباز فریدن و چهارصد تن سوار شاهسون و چهارصد سوار جنگی قزوین و جمعی از ملازمان رکاب و دویست تن توپچی و هشت عراده توپ و قورخانه لایق در عشر آخر ربیعالثانی از دارالخلافه تهران خارج شد و نخست از اراضی کمر و گلپایگان و خوانسار و فریدن عبور کرد و در چمن قهیز سرکشان را سرکوب کرد و بعد از شش ماه چمن سنگباران و چمن قهیز را شکار گاه کرده و بعد از نظم آن جا آهنگ لرستان کرد. (به نقل از تاریخ بختیاری صفحه ۵۱۹)
مناطق دیدنی شهر دامنه
- آستانه امامزادگان عبداله و ابراهیم از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) که قطب مذهبی، گردشگری شهرستان فریدن میباشد.
- حمام قدیمی شهر دامنه با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال از آثار باستانی به ثبت رسیده میباشد و اولین و تنها موزه شهرستان فریدن است.
- تلهای باقیمانده از دوران قدیم و زاغههای دوطبقه باقیمانده از وضعیت دامداری در قدیم.
- آبشار «سیاه دره» و چشمههای حوضه شاه.
- پارک جنگلی پرتیکان.
- پیست اسکی در ۱۲ کیلومتری شرق دامنه.
- دالانکوه مرتفعترین کوه که در سمت جنوب شهر دامنه واقع شده که ارتفاع آن حدود ۴۰۰۰ متر میباشد.
- حلقه چاههای کشاورزی در فصل بهار و تابستان در منطقه قهیز که با هوای مطبوع و زمینهای کشاورزی سر سبز.
- در جنوب دامنه سه چشمه «قلندوز، میانه و بیخه» و در کنار چشمه قلندوز بر فراز کوه آثار سنگربندی و استحکامات نظامی کاملاً مشهود است که اگر بازسازی شود میتوان به عنوان یک منطقهٔ نظامی قدیمی مورد بازدید قرار گیرد. به طرف شرق دامنه در حدود سه کیلومتری دره ایست با نام «دره آب» که در فصول بهار آب بسیار کمی دارد و از لحاظ وجود درختان بیابانی مانند «ارژن و عود و شنگ و گونههای گون» بسیار غنی است. بعد از آن به «چشمه سراج» واقع در «دهانهٔ بیغش» میرسیم. در درهٔ بیغش اول حوض میانی بیغش و بعد در زیر دست آن دو چشمه بنامهای «حوض شاه» است و در جنوب حوض شاه سیاه دره با چشمههای متعدد است. دربارهٔ چگونگی نام حوض شاه و سیاه دره میتوان گفت چون در ذهن مردم هر چیز بزرگ را به شاه یعنی بزرگ مطرح میکردند مثل شاه کلید یا شاه فنر چون آن دو حوض مدت آب دهی شان بیشتر بود به حوض شاه معروف شدهاند اما سیاه دره چون از سه طرف مغرب و مشرق و جنوب محصور در بین کوهها میباشد و عرض دره هم در ابتدا صد متر و به تدریج کم میشود و به جز در ساعات میان روز بقیهٔ ساعات در سایه یا همان تاریکی قرار دارد به سیاه دره مشهور شده. در مشرق سیاه دره و حوض شاه چشمهٔ «آب باریک» و «دره دبه» است که با توجه به گونههای گیاهی فراوان ازجمله لالههای واژگون در این محل؛ میتواند به یک گردشگاه طبیعی تبدیل شود. «دره دبه» دهانهای است که از مغرب به مشرق کشیده شده است و دارای دو چشمه و یک غار طبیعی میباشد. در جنوب دره به رشته کوه دالان و در شمال آن یک تپه به «دره دبّه» معروف شده است. روبروی دره دبه، شمال دشت قهیز درهای است معروف به «دهانه کلنگ». در این دره یک غار طبیعی وجود دارد که با توجه به موقعیت آن در شرایط زیستمحیطی یکی از پناهگاههای انسانهای غاز نشین بوده است. در غرب این دره به طرف دامنه سه دره کنار هم وجود دارد که در ابتدای یکی از آنها چند سنگ آب طبیعی است که هر کدام دو تا چهار متر مکعب آب گنجایش دارد و یکی از آبشخورهای طبیعی برای حیات وحش محسوب میشود. در بالای این منطقه چندین سنگر نظامی ساخته شده از سنگ با اسلوبی خاص در محوطهای بسیار وسیع در اطراف ساخته شده است که حکایت است از استقرار نیروهای بسیار در زمانی بسیار طولانی برای دفاع که اگر کمی مرمت شوند میتواند جاذبه بسیار عالی گردشگری داشته باشد. (لازم است ذکر شود با توجه به
داشتن پوشش گیاهی بسیار عالی در این منطقه یکی از مفیدترین و کمیابترین گیاهان دارویی دنیا با نام «اکلیل کوهی» یا «رُز ماری» در این منطقه به فراوانی یافت میشود.
زیارتگاههای شهر دامنه
در سه کیلومتری شرق شهر دامنه در میان دشت قهیز در کنار خرابههای شهر باستانی «کییز» دو گنبد در کنار یکدیگر خود نمایی میکنند در زیر گنبدی که سمت شمال واقع است قبر امامزادهٔ عظیم الشأن واجب التعظیم شاهزاده عبدالله ابن موسی ابن جعفر (ع) قرار دارد و در زیر گنبدی که در سمت جنوب واقع است چاه آبی است که میگویند شاهزاده ابراهیم ابن موسی ابن جعفر (ع) از دست دشمنان به این چاه پناه برده و مخفی شده است. مدفن این دو بزرگوار میعادگاه عاشقان و هیئات مذهبی شهر دامنه در تمام ایام سوگواری و همچنین زیارتگاه زائرین در تمام اعیاد و شبهای جمعه میباشد و بنام امامزاده «چاه موسی» معروف میباشد. تجمع مردم شهر در روز عاشورای هر سال در مزار امامزادگان منظرهٔ بسیار شکیل و کمنظیری پدیدمیآورد.
دالانکوه
ضلع جنوبی شهر دامنه را دومین قلهٔ بزرگ بخش غربی استان یعنی دالانکوه دربرگرفته است. دالانکوه، کودالان یا دارابشاه یک قلهٔ بسیار زیبا و چشم نواز در شرق شهرستان فریدن و در مجاورت شهر دامنه است که به علت استفادههای فراوان بسیار مشهور است. ارتفاع دالانکوه از سطح دریا در حدود ۳۹۱۵ متر است.[۱] دالانکوه از اهمیت فراوانی برخوردار است. مجموعه این کوهها یک زیستبوم بسیار پراهمیت است. در بهار و تابستان دامنهها و دشتهای این کوه محل بسیار مناسبی برای چرای دام هاست. در اواسط بهار برفهای باقیمانده از فصل زمستان شروع به آب شدن میکنند و چشمههای کوچک و بزرگ بسیار زیادی را پدیدمیآورند که پذیرای گردشگران و مهمانان زیادی هستند. بزرگترین این چشمهها سیاه دره نام دارد علاوه بر جنبهٔ گردشگری و استفاده دام و طیور در مصارف کشاورزی نیز بکار برده میشوند.
استفادههای ورزشی
دالانکوه علاوه بر موارد ذکر شده از نظر ورزشی نیز مورد استفاده قرار میگیرد. کوهنوردی، اسکی و … ورزشکاران زیادی را از سراسر کشور جذب دالانکوه میکند. علاوه بر این آب و هوای بی نظیر این منطقه، اهالی آن را به مردمانی بانشاط و ورزش طلب بااستعداد بالا تبدیل کرده است.
آبها
در حال حاضر آب آشامیدنی شهر از طریق دو حلقه چاه تأمین میگردد. با توجه به خشک سالیهای اخیر و قرار داشتن دامنه در بخشهای نسبتاً خشک از نواحی غربی کشور کمبود آب خصوصاً در امور کشاورزی دامنگیر کشاورزان شده و سطح مناطق زیر کشت شهر نسبت به دههٔ گذشته کاهش چشمگیری داشته است. در حال حاضر حدود ۹۰۰ حلقه چاه با مصارف کشاورزی تقریباً شش هزار هکتار از اراضی زراعی را به صورت غرقابی و بارانی زیر پوشش دارند.
زندگی گیاهی و جانوری
زیستبوم شهرستان فریدن و خصوصاً شهر دامنه بسیار غنی بوده و گونههای گیاهی و جانوری فراوانی از دیرباز در آن زیست دارند. گونههای جانوری از جمله خرگوش، روباه، شغال، گرگ، پلنگ (به نقل مردم)، گراز، بزکوهی، لاک پشت، مارمولک، انواع مار و حتی به نقل از گفته مردم بخصوص چوپانان افعی شاخدار و افعی سوت کش که موقع حرکت صدای خاصی از خود سر میدهد که ماری سمی و خطرناک است در این منطقه دیده میشود. مار «کورال» که در این منطقه به مار جعفری مشهور است و نیز ماری زهر دار و دارای لکههای قرمز روی پوست خود است نیز به کرّات در دشتهای شهر دیده شده است. از پرندگان نیز میتوان به باز، باشه، عقاب، تیهو، کبک، لک لک، کلاغ، زاغ، چلچله، چکاوک، سار و گونه بسیار نایاب بلدرچین اشاره نمود.
دامنه، شهر دو طبقه ایران

جزئیات مختصات فعلی
شهر دامنه که به قولی شهر متحرک کشور نیز نام گرفته است از دوران شکلگیری با توجه به جنگها و لشکر کشیهای مختلف سه بار جابجا شده و قدمت مکان فعلی این شهر به ۵۰۰ سال پیش برمیگردد. در ابتدا محل تأسیس این شهر در دشت قهیز بوده و در ادامه در کنار امام زادگان عبدالله و ابراهیم (ع) که تا محل فعلی شهر دامنه حدود دو کیلومتر فاصله دارد مستقر شده است. دامنه فعلی از اواخر دوره صفویه و اوایل دوره قاجار شکل گرفته و در دورههای مختلف مورد هجوم قرار گرفته است به صورتی که محمود افغان نیز به این سرزمین حمله و خساراتی را به آن وارد کرده است.
شهر دو طبقه

اما پیدا شدن شهری زیر زمینی در دامنه فعلی توجه بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی را به خود جلب کرده است به گونهای که با توجه به وسعت تخمین زده این شهر، میتوان دامنه را از این پس شهر دو طبقه ایران نامید. ماجرای شهر دو طبقه از آنجا آغاز شد که حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ خانه زیر زمینی در این شهر و در زیر خانههای فعلی شناسایی شد که تا کنون ۲۵ مورد از این خانههای زیر زمینی به طور کامل کشف شده و یک نمونه بعد از آمادهسازی جهت بازدید عمومی بازگشایی شده و در نوروز ۱۳۹۴ بیش از ۵۰۰۰ بازدید کننده داشته است. تعدادی ازاین خانههای زیر زمینی از زیر به هم راه داشته و تعدادی نیز به صورت دو طبقه حفر شدهاند. این خانههای زیر زمینی شامل یک دالان ورودی، هشتی، محل نگهداری گوسفند، محل نگهداری گاو، دالان ورود به حیاط مرکزی، حیاط مرکزی و تعدادی اتاق میباشد. در حیاط مرکزی چاه آب، حوض آب و سکوی نماز وجود دارد.
با توجه به شواهد موجود تعدادی از این خانههای زیر زمینی طی سالهای گذشته در نتیجه عملیاتهای راهسازی و ساخت و ساز منازل مسکونی تخریب شده و تلاشهای گستردهای جهت مرمت، حفظ و نگهداری آثار باقیمانده توسط شهرداری و شورای شهر صورت گرفته است.
صنایع دستی و هنرهای مردم شهر
از جمله صنایع دستی که از زمانهای گذشته تا به امروز در این شهر رایج بوده قالی بافی است. قالیهای دست بافت زنان این شهر در نقشهای متنوع «صولتی، ماهی، کربلایی بیگم، حوضی، هشت خوانی، شاه عباسی، ترنجی، سفره آردی، بوته سر کج، بادامی، خشتی، سینه ریز، درویشی، جنگلی، لیلی و مجنون، تخت جمشید، اسلیمی» و نقشهای دیگر میباشد که در کمال دقت و ظرافت بافته میشوند و از شهرت بسزایی برخوردار میباشند.
از دیگر صنایع دستی که در گذشته رایج بوده پارچه بافی و گلیم بافی است و از صنایع دستی که در حال حاضر رایج میباشد میتوان به معرق، مشبک، هویه کاری، انواع بافتنی، گل سازی و… اشاره نمود.
کشاورزی
شهر دامنه باتوجه به دشت حاصلخیز و کمنظیر قهیز و همچنین سفره آبهای زیرزمینی زیاد به یکی از قطبهای کشاورزی استان اصفهان تبدیل شده است. محصولات دامنه که در حجم و کیفیت بالا تولید شده به تمام مناطق کشور صادر میشوند. پیشهٔ اکثر مردم دامنه از سالیان دور کشاورزی بوده و قدمت کشاورزی در این شهر هم پایهٔ قدمتِ خودِ شهر است.
محصولات تولیدی
از گذشته تا کنون محصولات متعددی در دشت دامنه کاشت میشده و در طول زمان با توجه به نیاز مردم این محصولات تغییر میکردند. عمده محصولات تولیدی یک دهه اخیر دامنه عبارتند از:
سیب زمینی
مهمترین محصول تولیدی دامنه سیب زمینی بوده و هست. به نوعی شاید مشهورترین سیب زمینی سراسر کشور به خصوص از لحاظ طعم و کیفیت، سیب زمینی دامنه (فریدن) است که همه ساله در دشت قهیز کشت و به مناطق مختلف کشور صادر میشود. در چند سال اخیر حتی این محصول توسط بازرگانان به خارج از کشور نیز صادر شده و مقصد نهایی آن کشورهایی نظیر روسیه، عراق و … بوده است. همه ساله هزارن تن سیب زمینی در این شهر تولید میشود که با توجه به شرایط بازار انبار شده و یا به فروش میرسند.[۲]
پیاز
پس از سیب زمینی، محبوبترین محصول یک دهه اخیر برای کاشت نزد کشاورزان دامنه پیاز بوده است. پیاز تولیدی دامنه بسیار مرغوب، خوش رنگ و پرطرفدار است و در حجم بسیار بالا (بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تن در سال) کاشته میشود.[۳] بخش بسیار بزرگی از حمل و نقل کالایی غرب استان اصفهان در فصل تابستان مربوط به صدور پیاز دامنه است که همه روزه بارگیری و به بسیار از مناطق کشور از جمله میدانهای میوه و تره بار مراکز استانها به ویژه تهران منتقل میشود.

چغندرقند
چغندرقند هم یکی دیگر از محصولاتی است در دشت قهیز دامنه کشت میشود. با توجه به باردهی زیاد چغندر و سهولت کاشت این محصول نیز چند سال است که در بین کشاورزان دامنه به محبوبیت رسیده و در مقیاس نسبتاً بالا کشت میشود. کاشت چغندر با همکاری کارخانههای تولید قند و شکر استان اصفهان انجام شده و این همکاری منجر به صنعتی تر شدن کشاورزی در دامنه شده است. هر سال دهها هزار تن چغندرقند در دامنه برداشت میشود که از این نظر دامنه را به یکی از رکورد داران استان اصفهان تبدیل کرده است. البته با توجه به شرایط آب و هوایی فریدن کاشت چغندرقند به اندازهٔ پیاز و سیب زمینی در دامنه رونق ندارد.[۴]
ذرت و دانههای روغنی
ذرت و دانههای روغنی همچون کلزا از دیگر محصولاتی است که در چند سال اخیر بسیار مورد استقبال کشاورزان دامنه و فریدن قرار گرفته و در دشت قهیز کشت میشود. شرایط آب و هوایی دامنه بسیار برای کشت ذرت مناسب است به همین دلیل از نظر وسعت کشت تقریباً ذرت را میتوان چهارمین محصول دامنه نامید.
گندم
گندم به نوعی قدیمیترین محصولی است که در دامنه کشت میشده اما در حال حاضر خیلی مورد استقبال کشاورزان دامنه قرار نمیگیرد. سیر نزولی سطح کشت گندم و جو در دامنه از ده سال پیش آغاز شد به طوری که امروزه کاشت این محصول تنها به صورت دیم در دامنه رونق دارد.[۵]
سایر محصولات
علاوه بر موارد ذکر شده بسیاری دیگر از محصولات کشاورزی در دامنه و در حجم پایینتر تولید میشود که از جمله آنها میتوان به: نخود، لوبیا، شلغم، هویج، کلم، خیار، گوجه، کلزا، یونجه، زعفران و … اشاره کرد.
جشن و عزاداری مذهبی
عزاداری

دامنه به نوبهٔ خود یکی از مذهبیترین شهرهای توابع استان اصفهان است که به نسبت جمعیتش مساجد و حسینیههای بسیاری را در خود جای داده است که با زیبایی منحصربه فرد مراسم عزاداری ایام ماه محرم و صفر و دیگر ایام شهادت را در طول سال برگزار میکنند. تجمعهای چندین هزار نفری هیئت ابوالفضل (ع) این شهر در روزهای عاشورا و تاسوعا در میدان اصلی شهر که همراه با حضور گستردهٔ مردم از سراسر استان و حتی کشور همراه است جلوهٔ خاصی به مراسمهای عزاداری این شهر میبخشد. مدت عزاداری در دامنه در سال قریب به دوماه مداوم طول میکشد (محرم – صفر). در این مدت حجم بسیار زیادی از بازدیدکنندگان از این مراسمات دیدن میکنند. راهپیمای بزرگ اربعین:
یکی از برنامههای عزاداری بسیار جالب در شهر دامنه راهپیمایی عظیم اربعین میباشد که در صبح روز اربعین عده بسیار زیادی از عاشقان امام حسین از سرتاسر شهرستان فریدن به سمت امام زادگان ابراهیم و عبدالله دامنه پیادهروی میکنند و نماز ظهر اربعین در این مکان مقدس برگزار میگردد.

جشنها
علاوه بر عزاداری، جشنهای میلاد ائمه نیز به بهترین نحو در شهر برگزار میشود و حجم بالای جمعیت مراسمهای بسیار شکیل را رقم میزند که شهرت کشوری دارند. بیشتر این جشنها در ماه شعبان و به همت هیئت ابوالفضل (ع) و در مقابل حسینهٔ بیت العباس انجام میشود. همچنین هر سال جشن شب نیمه شعبان توسط هیئت متوسلین به آقا امام (عج) زمام در مقابل مسجد صاحب الزمان دامنه برگزار میگردد. سایر هیئتهای مذهبی هم جشنهای با شکوهی در مساجد و حسینههای شهر برگزار میکنند.
در خرداد سال ۹۵ برای اولین بار در شهرستان فریدن پیادهروی و اجماع عظیم منتظران ظهور با پیادهروی از بقعه متبرکه شیخ ابوسلیمان دارانی تا امام زادگان واجب التعظیم ابراهیم و عبدالله دامنه برگزار گردید.