اردستان - جهان ایران

اردستان اردستان

کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	اردستان
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	ارگ‌دستان، ارگستان، ارد استان
مردم
جمعیت	۱۵٬۷۰۱ نفر
جغرافیای طبیعی
مساحت	۱۱۵۹۱کیلومتر مربع^[۱]
ارتفاع از سطح دریا	۱۲۳۸ متر^[۱]
اطلاعات شهری
نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی	حاج سید صادق طباطبائی نژاد
شهردار	سید محمد هادی موسوی
ره‌آورد	انار، خربزه، طالبی، زعفران، پسته،
پیش‌شماره تلفنی	۰۳۱۵۴
وبگاه	ardestan.ir ardestan.gov.ir
تابلوی خوش‌آمد به شهر
اردستان روی نقشه ایران ۳۳.۳۷۶۱° شمالی ۵۲.۳۶۹۴° شرقیمختصات: ۳۳.۳۷۶۱° شمالی ۵۲.۳۶۹۴° شرقی

اَردِستان یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است. این شهر مرکز شهرستان اردستان است. جمعیت شهر اردستان بنا بر سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰ برابر ۱۵٬۷۰۱ نفر و شهرستان بالغ بر ۴۵۰۰۰ نفر است.^[۲] شهرستان اردستان با مساحتی در حدود۱۲۰۰۰ کیلومتر مربع بعد از نایین بزرگترین شهرستان استان اصفهان است.^{[نیازمند منبع]}

زبان

زبان مردم اردستان گویشی از شاخه زبان‌های مرکزی ایران است. ریشه زبان مردم این منطقه،فارسی میانه،یعنی زبان رایج در دوره اشکانیان است که بسیار شبیه به زبان متون اوستا،کتاب مقدس زرتشتیان است. این زبان نشان از ریشه زرتشتی داشتن مردمان این منطقه دارد. بعنوان مثال،در این زبان از واژه ی “مسجد”،با عنوان “مَزدْگی” یا همان “مزدا گه” که به معنی محل پرستش اهورا مزدا است یاد میشود. ساکنان اردستان در گویش محلی خود از آن با عنوان‌های ارسن، ارسون، اردستون، ارسون، اسوم و اسون یاد می‌کنند.

جغرافیا

شهرستان اردستان، در شمال استان اصفهان، در جنوب کویر نمک، در ۳۳ درجه و ۲۳ دقیقه پهنای شمالی و ۵۲ درجه و ۲۲ دقیقه طول شرقی نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد. از شمال به استان سمنان و گرمسار، از باختر به شهرستان‌های کاشان، نطنز و برخوار و میمه، از خاور به شهرستان نایین و از جنوب به شهرستان‌های اصفهان و نایین محدود است. اردستان در ۱۱۸ کیلومتری شمال شرقی شهر اصفهان و در مسیر کاشان به سمت نایین و یزد قرار گرفته‌است. آب و هوای این شهرستان گرم و خشک بوده و بیش‌ترین درجه حرارت در تیر و مرداد و کم‌ترین آن در دی و بهمن است. پوشش گیاهی این ناحیه از گونه استپ بیابانی است. کوه‌های غیرمنظمی از شعبه‌های کوه کرکس، از جنوب شهرستان می‌گذرد، از سطح دریا یک هزار و ۲۰۷ متر ارتفاع دارد.

موقعیت

این شهرستان بر سر جاده ترانزیتی تهران – بندر عباس قرار دارد ودر ۳۵۰ کیلومتری جنوب تهران و ۱۰۰ کیلومتری شرق اصفهان و۲۵۰ کیلومتری شمال غرب یزد قرار داردو به دلیل وجود این بزرگراه نقش مهمی در حمل و نقل جاده‌ای کشور و ترانزیت کالا در مسیر شمال – جنوب از تهران تا یزد، کرمان، زاهدان و بند عباس را داراست. هم چنین خط قطار تهران – بندرعباس نیز از این شهرستان عبور کرده و دارای ایستگاه قطار در ۲۰ کیلومتری شهر است. به دلیل این چنین ویژگی‌های ارتباطی این شهر می‌تواند به یکی از قطب‌های صنعتی کشور تبدیل شود.

سابقه تاریخی

بعضی مورخان آن را زادگاه کاوه آهنگر دانسته‌اند و اهالی منطقه، خانه و باغی را که در محله کبودان واقع و به باغ کاوه موسوم است و همچنین قنات دو طبقه مون را که یکی از عجایب سیستم آبرسانی در ایران قدیم به شمار می‌آید و احداث آن به کاوه آهنگر نسبت داده می‌شود، دلیلی برای اثبات نوشته مورخان می‌دانند. به اضافه این که در این شهرستان قنات دیگری هم با عنوان ارونه جریان دارد که با فورزه بندی دیدنی و جالبش، آب کشاورزی پنج محله شهر را تأمین می‌کند و مردم عقیده دارند «ارونشاه» نخستین پادشاه پیشدادی آن را حفر کرده‌است.

برخی از تاریخ‌دانان بر این باورند که واژه اردستان از دو بخش اربیه به معنی مقدس و فرشته موکل بر آن و پسوند ستان به معنای مکان تشکیل شده. زیرا قبل از ظهور اسلام آتشکده‌های متعددی در این شهر دایر بوده که از جمله آن‌ها آتشکده معروف مهر اردشیر قابل اشاره‌است و تاریخ‌نویسان قرن چهارم قمری از آن به عنوان شهری مستحکم یاد کرده‌اند که یک مایل مربع مساحت داشته و بارویی با پنج دروازه آن را احاطه کرده بود و جمعی دیگر، نام اردستان را متشکل از دو پاره «ارد» به معنی مرد خشمگین و «ستان» به معنای مکان دانسته و از آن به عنوان سرزمین مردان غیور و خشمگین یاد کرده‌اند و البته این روایت هم وجود دارد که اردستان چون از بناهای اردشیر دراز دست است، نام خود را از اسم او وام گرفته‌است.

نام اردستان، در افسانه‌های فولکلوریک نیز آمده و از جمله بر پایه یکی از افسانه‌ها، اردستان مسکن رستم دستان، جهان پهلوان باستانی بوده و ابتدا ارگ دستان نام داشته و سپس به ارگستان و سرانجام به اردستان تغییر نام داده‌است. بر پایه این افسانه، طایفه لیلاز مهرآبادی، که از طایفه‌های پرجمعیت و ادیب پرور اردستان به شمار می‌آیند، از اعقاب لیلاز، برادر رستم هستند. بر پایه نوشته‌های تاریخ نگاران ایرانی و عرب، این شهر در دوران آل بویه با نطنز، بلوکی را تشکیل می‌داد که مرکز آن اردستان و جایگاه فرمانروایی حاکم دیلمیان بوده‌است.

اردستان، به شهادت منابع تاریخی، در دوران اشکانی، پایتخت اردوان چهارم بوده و اردشیر اول، بنیان‌گذار پادشاهی ساسانی، آتشکده‌ای در آن بنا کرده‌است. این شهر، در دوران صفویه از شهرهای آباد و مهم کشور به شمار می‌آمد و نقل شده مردم آن هنگام حمله اشرف افغان به اصفهان، چنان پایداری و استقامتی در برابر مهاجمان نشان دادند که موجب حیرت اشرف افغان شد. در دوران قاجاریه، به ویژه هنگام حکومت ناصرالدین شاه اردستان جایگاه بهتری یافت، اما پس از کشته شدن ناصرالدین شاه ناامن شد.

در تاریخ آمده‌است که قباد ساسانی، وقتی با خیزش مزدکیان مواجه شد و از پایتخت خود گریخت تا برای کمک خواستن نزد هیاطله برود، وقتی به حاشیه کویر رسید و وارد شهری شد که سکنه‌اش می‌گفتند قدمت آن به قبل از دولت مادها و به زمان کیانیان و پیشدادیان می‌رسد و به احتمال قوی توسط بهمن بن گشتاسب یا اردشیر درازدست هخامنشی ساخته شده‌است.

همان مورخانی که این را نوشته‌اند، افزوده‌اند: «قباد در منزل یکی از بزرگان شهر که دختری دوشیزه داشت، اقامت گزید و پس از چندی آن دختر را به همسری گرفت و وقتی انوشیروان از بطن آن دختر به دنیا آمد، شهر مورد اشاره را به عنوان اقامتگاه و محل نشو و نمای فرزند خود تعیین کرد و دستور داد اقداماتی جهت عمران و آبادی آن انجام شود. با این حال، مدتی بعد، در سال ۴۹۶ میلادی، در حالی که اشراف ایران، وی را از سلطنت خلع و جاماسب یا زاماسب را به عنوان جانشین اش تعیین کرده بودند، به یاری سپاهیانی از هیاطله توانست جاماسب را از میان بردارد و با همسر جدید و فرزند خردسال خود به پایتخت برگردد.»

شهر مورد اشاره، که ساکنانش در گویش محلی خود از آن با عنوان اردستون نیز یاد می‌کنند، همان شهر اردستان است که با مساحتی معادل ۱۱ هزار و ۵۹۱ کیلومترمربع، در فاصله ۱۱۸ کیلومتری شمال شرق شهر اصفهان واقع شده و مشتمل بر دو بخش، سه شهر، هفت دهستان و ۳۰۶ روستای دارای سکنه‌است.

آثار تاریخی

مسجد جامع اردستان

نوشتار اصلی: مسجد جامع اردستان

مسجد جامع اردستان که یکی از نمونه‌های منحصر به فرد مساجد چهار ایوانی ایران و نخستین آهنها به شمار می‌آید که در مرکزیت محله محال قرار دارد، در قرن سوم قمری به دستور «عمربن عبدالعزیز آجلی» بر روی بنای آتشکده‌ای که هنوز آثار آن در گوشه‌ای از مسجد دیده می‌شود، به سبک مسجدهای عربی ساخته شده و مجموعه کم‌نظیری شامل مدرسه حاج حسین نورالدین، آب انبار حاج حسن، راسته بازار، میدان تعزیه، حمام و قلعه میان شهر در کنار آن قرار دارد. مسجد جامع اردستان که طی دوره‌های آل بویه، سلجوقی و… مورد بازسازی قرار گرفته، ویژگی خاص مساجد قبل از ایلخانیان (قرن هشتم به بعد) و عدم استفاده از کاشی‌های لاجوردی را دارد و تمام آن از خشت و گل ساخته شده‌است.

دیگر بناهایی که قدمت اردستان را تأیید می‌کند، مسجد امام حسن و آب انبار مجاور آن و همچنین مسجد خسرو است که متأسفانه در طول سال‌ها و سده‌ها، دستخوش تخریب شده و هم اکنون، فقط سر در ورودی آن برجا مانده‌است. همچنین بنای مسجد جامع زواره در بخش مرکزی زواره، در ۱۵ کیلومتری شمال خاور اردستان، با توجه به مدارک موجود، اولین مسجد چهار ایوانی ایران است که در دوره سلجوقی ساخته شده و اصالت خود را تاکنون به نحو شایسته‌ای محفوظ کرده و این مساجد، به اضافه آرامگاه‌های تاریخی مهم‌ترین مکان‌های تاریخی شهرستان اردستان را تشکیل می‌دهند و مجموعاً در این شهرستان ۸۰ اثر تاریخی وجود دارد که از بین آن ها۳۰ اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده و بخشی از آن‌ها عبارت است از کاروانسرای جوگند واقع در جاده اردستان به نایین، مجموعه آسیاب‌های آبی در مناطق رامیان و زواره، مجموعه کاخ سرهنگ آباد در شرق زواره و…

قنات دو طبقه

نوشتار اصلی: قنات دو طبقه مون

قنات دو طبقه مون اردستان در محلهٔ مون، یکی از محلات شهرستان اردستان در استان اصفهان واقع است. این قنات در این محله شامل دو طبقه است که در هر طبقهٔ آن آبی مستقل جریان دارد که هیچ‌یک از آن دو به دیگری نفوذ نمی‌کند. این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده که تنها قنات دو طبقهٔ جهان است.^{[نیازمند منبع]}

آثار دیگر شهرستان

قنات روستای توریستی مهرآباد :طول این قنات ۴۰۰ متر است و تعداد ۱۰ میله چاه دارد. عمق مادرچاه این قنات، ۱۹ متر و فاصلهٔ مظهر تا محل آن ۲۱ متر می‌باشد. دبی این قنات ۲ لیتر بر ثانیه است.
آب انبار بزرگ بازار در محله بازار
مناره مسجد امام حسن مربوط به دوره سلجوقیان است و در اردستان، جنب امامزاده وآب انبار واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۱۵ با شمارهٔ ثبت ۲۴۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از بناهای قرن هشتم ه. ش و دارای سردری زیبا و خوش طرح مزیّن به کتیبه‌هایی به خط کوفی در متن کاشی و فیروزه‌ای است.
مسجد خسرو در سه طبقه واقع در محله رامیان از دوره قاجار
آرامگاه امیر اویس از آل نوشروان و از سرکردگان شاه اسماعیل صفوی در گوشه شمال غربی، دشت محله محال شهر با دو سنگ مرمر زیبا با طرح‌های اسلیمی و ختایی.
مسجد دشت واقع در محله رامیان که گویند محل آتشکده مهراردشیر بوده‌است.
تقسیم‌بندی آب فرزه‌های آب ارونه و فاصله برای محلات فهره، کبودان، بازار، راهمیان و قریه کچو روستاق از ابتکارات خواجه نصیر طوسی در جنوب غربی ساختمان شهرداری نزدیک خیابان شمالی، جنوبی شهر.
خانقاه پیرمرتضی، از عرفای اواخر قرن هشتم ه. ش و مربوط به دوره تیموریان در محله فهره اردستان
مسجد دربند
خانه احمد نظام
خانه امیران
قنات دو طیقه
موزه زواره
خانه و زادگاه سید حسن مدرس

محله‌ها

اردستان شامل محلهٔ محال (بزرگترین از نظر مساحت)^{[نیازمند منبع]}، کبودان، کوشک، بازار، مون، راهمیان (بزرگ‌ترین از نظر جمعیت)^{[نیازمند منبع]}، فهره و باب‌الرحی می‌باشد.

سینما

اردستان دارای یک سالن سینما به نام سینما فرهنگ اردستان است که این سینما مجهز به فناوری دیجیتال می‌باشد. هم چنین یک سینمای دیگر نیز به نام سینما درخشان در خیابان شریعتی دارد که علی‌رغم ساخت بنا و ساختمان آن متأسفانه مورد استفاده و بهره‌برداری قرار نگرفته است.

پارک‌ها

اردستان دارای ۴ پارک اصلی: بوستان شهرداری، بوستان انقلاب، پارک فرمانداری و پارک ملت است و به زودی پارک جنگلی اردستان در کنار ورودی و پارک شمالی شهر افتتاح می‌گردد.

مکان‌های ورزشی

اردستان دارای یک استخر شنا (استخر آبشار) است که مجهز به سونای خشک و بخار و نیز جکوزی است. همچنین دارای ۵ سالن ورزشی: ارشاد، ۱۷شهریور، کوثر، مفتح و سالن کارگران است. علاوه بر این، در مجموعهٔ ورزشی ۱۷شهریور یک زمین چمن فوتبال با کیفیت مناسب وجود دارد.