استان بوشهر - جهان ایران

وشهر

مرکز	بوشهر
مساحت	۲۲٬۷۴۲^[۱] کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۰)	۱٬۰۳۲٬۹۴۹^[۲]
پراکندگی	۴۵
تعداد شهرستان‌ها	۱۰
منطقه زمانی	IRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)	IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
استاندار	مصطفی سالاری

ساحل بوشهر مرکز استان

ساحل سیراف از بنادر استان

استان بوشهر از استان‌های جنوبی ایران و هفدهمین استان بزرگ کشور به لحاظ مساحت است که در حاشیه خلیج فارس قرار دارد. مرکز این استان بندر بوشهر می‌باشد.

این استان به‌علت قرار گرفتن در ساحل استراتژیک خلیج فارس، صادرات و واردات دریایی، صنعت صیادی،^[۳] وجود ذخایر نفت و گاز^[۴] (پارس جنوبی و شمالی)، کشاورزی و نخلداری و وجود نیروگاه هسته‌ای از اهمیّت راهبردی و اقتصادی برخوردار است‌؛ به گونه‌ای که پایتخت انرژی ایران لقب گرفته‌است.^[۵]
مبارزه مردم تنگستان علیه نیروهای خارجی در یکصد سال اخیر از شاخص‌های مهم تاریخی این استان است.^[۶]

جغرافیا

موقعیت

استان بوشهر از شمال به قسمتی از استان خوزستان و استان کهگیلویه و بویراحمد، از شرق به استان فارس، از جنوب و غرب به خلیج فارس و از جنوب شرق به قسمتی از استان هرمزگان محدود است. این استان با مساحتی حدود ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربّع، جمعیّتی برابر ۹۸۷٫۳۵۲ نفر دارد. استان بوشهر با خلیج فارس بیش از ۷۰۷ کیلومتر مرز دریایی^[۷] دارد. استان بوشهر بین ۲۷درجه و ۱۹دقیقه تا ۳۰درجه و ۱۶دقیقه عرض شمالی و ۵۰درجه و ۱دقیقه تا ۵۲درجه و ۵۹دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.

تقسیمات کشوری

استان بوشهر دارای ۱۰ شهرستان، ۲۴ بخش و ۴۶ دهستان و شامل ۳۷ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی می‌باشد.

نقشهٔ ناهمواری‌های استان بوشهر:

محدوده مرز خشکی استان بوشهر

بندر بوشهر

دریا

جلگه‌ای

کوهستانی

مرتفع

استان بوشهر از دو بخش جلگه‌ای حاشیه ساحلی غربی و کوهستانی نوار شرقی منتهی‌الیه زاگرس جنوبی است.

ارتفاعات استان بوشهر که ادامه زاگرس فارس می‌باشد گچ‌ترش (رشته کوه) نام دارد. در نواحی جنوبی ارتفاعات به دریا نزدیک می‌شوند و به ارتفاعات نوکند مشهورند. قلل درانگ – کلات بوریال مند و کجور در رشته کوه کار یا کارتنگ سواحل تنگستان قرار دارند. مهمترین کوه‌های استان شامل: کوه خورموج (با ارتفاع ۱۸۶۰ مرتفع‌ترین قله استان بوشهر) در شهرستان دشتی، کوه‌های گیسکان (۱۶۰۰متر) و بزپر یا پشت پر (۱۴۲۰متر) در شرق برازجان، کوه سیاه (۱۵۰۰متر) در دشت پلنگ، کوه درنگ (۱۲۲۳متر) در شهرستان دیر، گچور (۱۶۰۳متر) و بوریال (۷۳۰متر) در تنگستان و ارتفاعات بوشکان و پازنان است.

جلگه ساحلی استان در امتداد رود دالکی و دهانه رود حله دارای ۷۰ کیلومتر و در امتداد رود مند دارای ۱۲۰ کیلومتر عرض می‌باشد؛ و اغلب خاک منطقه شور و قلیایی است.

حوزه آبریز استان: رود مند که علاوه بر رودخانه‌های استان فارس، رودخانه‌های شور خورموج – دشت پلنگ – سنا – باغان در استان همه به آن سرازیر می‌شوند. رود حله که از به هم پیوستن رودخانه دالکی و شاپور تشکیل می‌شود، هر دو به خلیج فارس می‌ریزند. رودخانه‌های اهرم – دره آبداری و گپ و شور گناوه از رودخانه‌های فصلی استانند. نه چشمه آبگرم در پهنای استان قرار دارد.

چهار ناحیه طبیعی استان تحت حفاظت محیط زیست قرار دارند که شامل: منطقه حفاظت‌شده مند، منطقه حفاظت‌شده نای‌بند، منطقه حفاظت‌شده حله و پناهگاه حیات وحش کوه‌سیاه می‌باشد.

آب و هوای استان گرم و خشک و در نواحی ساحلی گرم و مرطوب است. حداکثر دمای مطلق آن ۵۲٫۵ درجه سانتیگراد و حداقل آن ۱- درجه و دمای متوسط سالانه استان ۲۵٫۷ درجه می‌باشد. میانگین بارش ۲۲۰ میلیمتر است. هوای آن ۷ ماه گرم – ۲ ماه معتدل تا سرد و ۳ماه معتدل تا گرم می‌باشد. چهارده باد محلی در این استان شناخته شده‌است.

زیاگان و گیاگان

نوشتار(های) وابسته: فهرست جانوران استان بوشهر

پوشش گیاهی استان بوشهر بسته به موقعیت جغرافیایی منطقه فرق می‌کند. در مناطق گرم و خشکی چون مناطق حفاظت‌شده مند و حله و پارک ملی نایبند درختان غالب گونه‌های بومی آکاسیا، کهور ایرانی، کنار، و گز است. در کنار رودخانه‌ها نی و لوئی نیز می‌رویند.^[۸] جنگل‌های حرا نیز از جمله جنگل‌های معروف استان هستند که در مقیاس جهانی واپسین محدوده پراکنش جهانی آن‌ها در کرانه‌های شمال غربی آسیا به شمار می‌روند. بیشترین اجتماع این جنگل‌ها در استان در خلیج نای‌بند است.^[۹]

استان بوشهر به دلیل قرار داشتن در کنار آب، دارای ماهیانی در فهرست زیاگان خود است که شامل ۱۷ گونه در ۹ تیره مختلف می‌شوند. بیشتر این گونه‌ها از تیره کپورماهیان هستند و یک گونه از آن‌ها (گربه‌ماهی‌ای با نام علمی Glyptothorax silviae) بوم‌زاد این ناحیه است. در رودخانه‌های این استان همچنین می‌توان گونه‌های اقتصادی باارزش همچون شیربت را نیز پیدا کرد.^[۱۰]

پرستوی دریایی کاکلی بزرگ از جمله پرندگان ساکن در جزیره‌های استان است.

دوزیستان و خزندگان این استان شامل ۴۲ گونه هستند که از این تعداد ۳ گونه دوزیست و باقی خزنده‌اند. دوزیستان شامل دو تیره وزغ‌های راستین (وزغ بی‌گوش و وزغ سبز) و قورباغه‌های راستین (قورباغه مانداب) می‌شوند. در میان خزندگان، دو گونه لاک‌پشت پوزه‌عقابی و سبز در آب‌های خلیج فارس زندگی می‌کنند و برای تخم‌گذاری به جزایر و کرانه‌های این استان می‌آیند.^[۱۱] چندین گونه جکو، آگاما، اسکینگ، سوسمار خاردار، و بزمجه نیز در کنار مارهایی چون مار قطیانی، قمچه مار، سرسیاه، سوسن و غیره در بوشهر یافت می‌شوند. چهار مار کبری، جعفری، گرزه مار، و افعی شاخدار از جمله مارهای سمی استان هستند.^[۱۲]

این استان به دلیل داشتن جنگل‌های حرا، میزبان تعداد بسیاری از پرندگان آب‌زی است. نوار ساحلی خلیج فارس و نیز جزیره‌های این خلیج همچنین جایگاه تخم‌گذاری و پرورش پرندگان دریایی همچون پرستوی دریایی کاکلی بزرگ، پرستوی دریایی کاکلی کوچک، و سلیم خرچنگ‌خوار هستند. مناطق کوهستانی استان بوشهر نیز که پوشش گیاهی بنه و بادام کوهی دارند گونه‌های فراوانی را در خود جای می‌دهند. از آن جمله می‌توان به سهره طلایی، سهره صورتی، گنجشک کوهی، سسک‌ها، و طرقه آبی و کوهی اشاره کرد.^[۱۳]

در مجموع ۳۱ گونه پستاندار از ۶ راسته در ۱۵ تیره گوناگون در این استان یافت می‌شوند. این‌ها شامل ۳ گونه خفاش، ۱۰ گونهٔ گوشت‌خوار (از جمله کفتار، پلنگ، گربه جنگلی و خدنگ بزرگ)، و ۵ گونه جفت‌سم می‌شوند. به تازگی همچنین موش سیاه به جنگل‌های حرا هجوم آورده و حیات بسیاری از پرندگان تخم‌گذار در آن ناحیه را تهدید کرده است.^[۱۴]

تاریخچه استان

نقشه‌ای از سرزمین ایلام باستان (قرمز) و نواحی همسایه آن

قدیمی‌ترین نشانه‌های به دست آمده از سکونت در سرزمین بوشهر، به عهد ایلامی و تمدن بین‌النهرین برمی‌گردد. در زمان مادها در آغاز سده هشتم قبل از میلاد سرزمین بوشهر جزء یکی از ایالتهای جنوب غربی آن دولت بوده و در زمان حکومت هوخشتره جزو ساتراپ‌نشین چهاردهم دولت ماد بوده‌است. از دوره هخامنشیان آثار با ارزشی در اطراف شهر برازجان کشف شده‌است. در دوره ساسانیان و در زمان اردشیر بابکان شهر و رام اردشیری در دو فرسنگی شهر بوشهر بنا نهاده شد که اکنون خرابه‌های آن به نام ریشهر معروف است. شهر بوشهر در گذشته به اسامی لیان، ریشهر، راشهر، انطاکیه، بندر نادری یا ابوشهر نامیده می‌شده‌است. از اواخر قاجاریه تا سال ۱۳۱۶ کشور ایران به ۲۷ بخش تقسیم شده بود که بوشهر، بنادر و جزایر خلیج فارس یکی از این بخشها محسوب می‌گردید. از سال ۱۳۱۶ در تقسیمات جدید کشوری، بوشهر و توابع آن یکی از شهرستانهای استان هفتم (فارس) محسوب شده و جزء قلمرو استانداری فارس گردید. در سال ۱۳۳۹ تغییراتی در تقسیمات سیاسی کشور داده شد و بوشهر و توابع آن به نام فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر از استان فارس جدا گردید. در اوایل دهه ۱۳۴۰ این فرمانداری کل و فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان تحت عنوان فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ادغام گردید. در آذر ماه سال ۱۳۴۶ این فرمانداری کل به استان ساحلی تغییر نام یافت و بوشهر و توابع آن زیر نظر استانداری ساحلی به مرکزیت بندر عباس قرار گرفت. در آذر ماه سال ۱۳۴۹ شهرستانهای بوشهر و دشتستان تحت عنوان فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی جدا گردید و نهایتاً در تاریخ ۹ مهرماه ۱۳۵۲ استان بوشهر با دو شهرستان بوشهر و دشتستان تشکیل و پس از آن تاکنون به ۱۰ شهرستان تقسیم شده‌است.^[۱۵]

نژادهای پیش از ورود آریاییان

با توجه به کشفیات باستانشناسی و مدارک مکتوب تاریخی، معلوم گردیده‌است که بخش‌های گوناگون ایران از جمله استان بوشهر سکونت‌گاه نژادها و گروه‌های گوناگونی بوده‌است. پیش از ورود و استقرار آریائیان در منطقه بوشهر، نژادهای بومی در این سامان می‌زیسته‌اند و مدارکی که از عصر حجر، کاکولیتیک و برنز (مفرغ) قدیم باقی‌مانده‌است بر این قضیه گواهی می‌دهد که علاوه بر نژاد مدیترانه‌ای، نژادهای دیگر مانند: دراویدی، سیاه پوست، سامی، عیلامی، سومری، نوردیک، عرب، لر و بهبهانی در سرزمین بوشهر سکونت داشته‌اند و یا به مرور به این منطقه مهاجرت کرده‌اند؛ و فرهنگهای متفاوتی در آنجا با هم اختلاط یافته بوده است.^[۱۶]

استان خلیج فارس

از سال ۱۳۸۱ که تحریف نام خلیج فارس ابعاد بیشتری گرفت عده‌ای برای صیانت از نام خلیج فارس راهکارهایی دادند از جمله پیشنهاد دادند که استان بوشهر به استان خلیج فارس تغییر نام پیدا کند. اما این پیشنهادها همواره با مخالفت بعضی نمایندگان و یا بعضی افراد روبه‌رو شد.^[۱۷] عده‌ای نیز پیشنهاد دادند که استان جدیدی متشکل از جزایر خلیج فارس بنام استان خلیج فارس به مرکزیت جزیره ابوموسی تشکیل شود^[۱۸] اما همه این پیشنهادها تا کنون بلاتکلیف مانده‌است.^[۱۹] به هر حال ایده نام استان بوشهر به استان خلیج فارس و یا دریای پارس موضوعی است که در ایران طرفدارانی دارد.^[۲۰]

زمین‌لرزه ۹۲

نوشتار اصلی: زمین‌لرزه دشتی (۱۳۹۲)

زمین‌لرزه شدید ۶٫۱ ریشتری ۲۰ فروردین ۱۳۹۲ در شهرستان دشتی استان بوشهر در فاصله ۱۶ کیلومتری شهر کاکی، ۲۷ کیلومتری شهر خورموج (مرکز شهرستان دشتی) و ۹۰ کیلومتری بندر بوشهر^[۲۱]^[۲۲] رخ داد که کانون این زمین‌لرزه در شمال شرق شهر کاکی و تقریباً در همین فاصله در شمال غرب شهر شُنبه رخ بود، که شهر کوچک شُنبه و روستاهای تابع آن در بخش شنبه و طسوج بشدت تخریب شده، ۳۷ نفر تلفات جانی و ۹۰۰ نفر مصدوم (بیش از ۱۰۰ نفر بستری شده) و حدود ۳۱۰۰ واحد مسکونی دچار آسیب شد که ۱۸۰۰ واحد آسیب جدی دید.

مردم‌شناسی

جمعیّت

جمعیّت و پراکندگی: استان بوشهر بر اساس سرشماری سال۱۳۹۰ بالغ بر ۱٫۰۳۲٫۹۴۹ نفر جمعیّت دارد که از این مقدار، ۶۸٫۲ درصد در نقاط شهری و بقیه در نقاط روستایی سکونت داشته و کمتر از یک درصد آنان غیر ساکن هستند. ساختار جنسی و سنّی: در این استان نسبت جمعیتی ۱۱۹ و تراکم جمعیت استان در سال ۱۳۹۰ برابر با ۴۵ نفر در هر کیلومتر مربع می‌باشد. نرخ رشدجمعیت از سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ برابر با ۳/۱۱درصد است بوشهر بالاترین میزان رشد جمعیت در ایران را داراست این نرخ بین سالهای ۷۰–۱۳۶۵ برابر با ۵۵/۲ بوده‌است. بعد تفکیک خانوار ۴٫۱ بوده‌است. .^[۲۳]

ساختار جنسی و سنّی: وضع زناشویی: در مهر ماه ۱۳۶۵ ش در بین جمعیّت ۱۰ ساله و بیشتر نقاط شهری استان بوشهر ۱/۵۶ درصد از مردان و ۴/۶۵ درصد از زنان، حداقل یک بار ازدواج کرده بودند. این نسبت در نقاط روستایی برای مردان ۳/۵۶ درصد و برای زنان ۶/۶۳ درصد بوده‌است. نسبت افراد هرگز ازدواج نکرده در جمعیت ده ساله و بیشتر در نقاط شهری، برای مردان ۹/۴۱ درصد و برای زنان ۱/۳۳ درصد و در نقاط روستایی، برای مردان ۳/۴۲ درصد و برای زنان ۱/۳۵ درصد بوده‌است.

مهاجرت

منطقه بوشهر به لحاظ موقعیت سوق‌الجیشی و وجود شرکت‌های بزرگ نفتی و اجرای طرح‌های صنعتی بزرگ مانند نیروگاه اتمی بوشهر و کشتی سازی، نیروی انسانی فعال استان‌های مجاور و مناطق دیگر را به خود جذب کرده‌است. در داخل منطقه نیز جابه‌جایی جمعیّت افزایش یافته‌است، زیرا به علّت کمبود امکانات کشاورز به‌ویژه کمبود آب و زمینهای مورد نیاز و نبودن امکانات رفاهی و نیز پایین بودن سطح درآمد کشاورزان، مهاجرت روستائیان به شهرهای استان شدت گرفته‌است. به علّت نزدیک بودن این استان به شیخ نشینهای خلیج فارس، عدّه‌ای از اهالی منطقه، برای کار و امرار معاش به کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس و دریای عمان مهاجرت کرده‌اند.

زبان و گویش‌ها

نوشتار اصلی: گویش بوشهری

زبان بیشتر مردم استان بوشهر فارسی (گویش بوشهری) است. مناطق شمالی این استان با گویشی از زبان لری تکلم می‌کنند. لهجه‌ها و گویشها در روستاها بیشتر از شهرها تنوع دارد. برخی از اهالی جزیره شیف و بنادر کنگان و عسلویه نیز به زبان عربی صحبت می‌کنند. فارسی در منطقه بوشهر با گویش بردستانی، گویش دشتی، گویش تنگستانی، گویش کازرونی و گویش اچمی گفتگو می‌شود. مردم سواحل خلیج فارس و جزایر آن به گویشی صحبت می‌کنند که رگه‌هایی از گویشها و زبانهای شبانکاره ای، بلوچی، ترکمنی، لری و برخی واژه‌های انگلیسی، هلندی، پرتغالی، هندی و عربی را داراست ولی استخوان‌بندی و ریشه آن فارسی است. مردم شهرستان‌های شمالی استان مانند دشتستان،^[۲۴] گناوه و به‌ویژه دیلم با زبان لری و مردم شهرستان‌های جنوبی مانند قسمت‌هایی از شهرستانهای دیر، کنگان و به‌ویژه جم نیز به فارسی لهجه‌دار صحبت می‌کنند.^[۲۵]^[۲۶]

اقوام

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان بوشهر به قرار زیر بود: ۹۱٫۸ فارس (۹۲٪ مرد، ۹۱٫۳٪ زن)، ۱ ترک (۱٪ مرد، ۱٫۱٪ زن)، ۴٫۱ عرب (۳٪ مرد، ۴٫۳٪ زن)، ۲٫۱ لر (۲٪ مرد، ۲٫۲٪ زن)، ۰٫۵ سایر و ۰٫۵ بدون جواب بودند.^[۲۷]

دین

بیشتر اهالی استان را پیروان اسلام تشکیل می‌دهند که اکثریت شیعه هستند و اهل سنت نیز بیشتر در شهرستان کنگان و عسلویه در جنوب شرق استان و جزیره شیف زندگی می‌کنند.

اقتصاد

استان بوشهر به دلیل وجود منابع عظیم نفت و بخصوص گاز پایتخت انرژی ایران لقب گرفته است.
اقتصاد استان به بخش‌های کشاورزی، تجارت، دامداری، شیلات و تا حدودی زیادی به صنعت متکی است.

تجارت با کشورهای عربی همسایه باعث رونق اقتصادی شده‌است.

کشاورزی

از نظر کشاورزی درختی این استان در تولید خرما یکی از استانهای مهم کشور می‌باشد و مهمترین مرکز کشت گوجه فرنگی خارج از فصل است. همچنین از باغ‌های محدود و کوچک مرکبات نیز به طور پراکنده برخوردار است. شهرستان دشتستان و تنگستان از لحاظ تولید سالانه خرما و مرکبات مقام اول و دوم را در استان کسب کرده‌اند. میزان تولید خرما در حدود هشتاد هزار تن و میزان تولید مرکبات حدود ده هزار تن است.
مهم‌ترین محصولات زراعی آنرا گندم و جو آبی و دیم، تنباکو، پیاز، کنجد، سبزی، صیفی و نباتات علوفه‌ای تشکیل می‌دهد.^[۲۸]
صید ماهی و میگو یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی مردم این استان را تشکیل می‌دهد.
پرورش بز و گوسفند و گاو و شتر و طیور در استان رونق نسبی دارد.
استان بوشهر به دلیل اقلیمی یکی از مراکز مهم پرورش شتر در ایران می‌باشد و حدود ۳۰۰۰نفر شتر در آن ثبت شده است که در اغلب نواحی آن وجود داشته و به صورت سنتی نگهداری می‌شود. همه شترهای استان بوشهر از نوع یک کوهانه هستند و چهار نژاد دشتی (ذبه)، ترکی، عربی و نژادهای آمیخته در استان وجود دارد. نژاد دشتی از مهمترین نژادهای شتر استان و از بهترین نژادهای پشمی کشور است که از پشم آن عباهایی بافته می‌شود که در داخل کشور و کشورهای حاشیه خلیج فارس از مقبولیت بالایی برخوردار است. صنعت عبابافی در استان بوشهر یکی از صنایع وابسته به شتر بوده است و هم اکنون تعداد محدودی کارگاه در روستای کردوان شهرستان دشتی به امر تولید پارچه عبا مشغولند.^[۲۹]

صنایع

گبه استان بوشهر

صنایع این استان نیز به دو بخش صنایع دستی و ماشینی تقسیم می‌شوند و مهمترین آن‌ها را صنایع کشتی و لنج سازی، توربافی، کوزه، سفال، گلیم و گبه و… تشکیل می‌دهد. به غیر از شرکت ملی صنایع دریایی و نیروگاه اتمی مالکیت صنایع استان عمدتاً به بخش خصوصی تعلق دارد.

بوشهر، پیش از بسیاری از شهرهای مهم ایران دارای صنایع جدیدی از قبیل یخ سازی و برق بوده‌است. مردم بوشهر از اولین ایرانیانی بودند که با مجله و روزنامه آشنا شدند. یکی از نخستین شهرهایی که کارخانه چاپ سنگی را وارد کرد، بوشهر بود؛ از همین رو در بوشهر روزنامه‌های زیادی همچون «مظفری»، «خلیج ایران» و «ندای جنوب» به چاپ و نشر می‌رسید.

هم اکنون استان بوشهر با توجّه به موقعیت استراتژیک خود و داشتن منابع و صنایع مختلفی نظیر نفت و گاز، به‌ویژه میدانهای گازی پارس جنوبی در عسلویه و کنگان و پارس شمالی در دیر، بردخون و شهرستان دشتی به عنوان بزرگ‌ترین منبع مستقل گازی در جهان و وجود پالایشگاه عظیم گاز در جم و نیز دارا بودن یکی از مهم‌ترین ترمینال‌های صادرات نفت خام جهان در جزیره خارگ و همچنین اجرای طرح‌های کلان صنعتی از قبیل نیروگاه اتمی بوشهر، کشتی سازی و مانند این‌ها، انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک، سیمای خود را به عنوان یکی از مناطق مهم صنعتی و اقتصادی جهان تغییر دهد.

نیروگاه‌ها

نیروگاه اتمی بوشهر، که در صورت بهره‌برداری، بیش از هزار مگاوات برق در فاز اول تولید و به ظرفیت تولید برق کشور می‌افزاید، توان فعلی و اصلی تولید انرژی استان را شامل می‌گردد.
نیروگاه گازی بوشهر
نیروگاه متمرکز پارس جنوبی
نیروگاه گازی عسلویه
نیروگاه گازی تولید برق کنگان^[۳۰]
نیروگاه خارک
نیروگاه سیکل ترکیبی چغادک

حمل و نقل

بندر گناوه

راه هوایی

استان بوشهر دارای پنج فرودگاه در شهرهای بوشهر، خارک، عسلویه، بندر امام حسن و جم می‌باشد‌؛ که از این میان، فرودگاه بندر بوشهر جزو سه فرودگاه قدیمی کشور می‌باشد. ارتباط شهرهای بوشهر و عسلویه با کشورهای حاشیه خلیج فارس به صورت هوایی تعریف شده‌است. هم اکنون کار مطالعات احداث فرودگاه جدید بوشهر آغاز شده‌است و قرار است این فرودگاه در ۲۵ کیلومتری بندر بوشهر با پنج هزار هکتار وسعت ایجاد گردد. احداث این فرودگاه در نزدیکی شهر چغادک نیاز ۱۰۰ سال آینده استان بوشهر را برطرف می‌نماید. فرودگاه جدید بوشهر به گونه‌ای جانمایی شده‌است که در مرکز شش شهر گناوه، برازجان، دلوار، خورموج، اهرم و بوشهر قرار گرفته‌است.

شبکه راه‌های زمینی

عمده‌ترین شبکه راه‌های زمینی استان عبارتند از:

بوشهر ـ گناوه ـ دیلم ـ اهواز ـ تهران
بوشهر ـ گناوه ـ دیلم ـ آبادان ـ خرمشهر
بوشهر ـ چغادک ـ برازجان ـ شیراز
بوشهر ـ چغادک ـ کنگان ـ بندر لنگه ـ بندرعباس
جم ـ فیروزآباد ـ شیراز

به منظور تسهیل ارتباطات زمینی استان در حال حاضر پروژه‌های بزرگراه بوشهر ـ شیراز از محور چغادک _ برازجان و جاده اهرم ـ فراشبند و بزرگراه درون استان چغادک ـ عسلویه در حال انجام می‌باشد.

شبکه راه‌آهن

محور راه آهن شیراز-بوشهر-عسلویه هم اکنون در دست ساخت است.^[۳۱]
قطعه اول پروژه به طول ۳۷ کیلومتر و قطعه دوم نیز به طول ۶۱ کیلومتر با اعتباری بالغ بر ۵۱ میلیارد تومان آغاز شده‌است.^[۳۱]
این محور از ایستگاه مرودشت در شمال شیراز آغاز و پس از عبور از رحمت‌آباد، ایزدخواست، فتح‌آباد، کوار، فیروزآباد، فراشبند، کلمه، اهرم و چغادک به بوشهر منتهی می‌شود. ادامه این محور نیز از اهرم شروع و پس از خورموج و بندر کنگان به بندر عسلویه منتهی خواهد شد.^[۳۲]
به لحاظ وجود تأسیسات عظیم در پارس جنوبی و به منظور ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و توسعه فعالیت اقتصادی محور بوشهر به سمت عسلویه در اولویت قرار گرفته‌است. تأمین اعتبار این پروژه توسط وزارت راه و نفت صورت گرفته‌است. طول کل پروژه راه آهن شیراز – بوشهر – عسلویه ۶۴۷ کیلومتر می‌باشد.^[۳۱]^[۳۲]

بنادر

مهم‌ترین بنادر استان شامل بندر بوشهر، بندر گناوه، بندر دیلم، بندر ریگ، بندر دیر، بندر کنگان، بندر نخل تقی، بندر عسلویه و بندر عامری می‌باشد.^[۳۳] بندر بوشهر با دارا بودن ۷ پست اسکله به طول بیش از ۱۱۷۰ متر، ظرفیت پذیرش کشتی‌های پانزده هزار تنی و تخلیه و بارگیری بیش از ۳ میلیون تن کالا در سال را دارد. این بندر دارای فضایی بالغ بر ۳۷ هزار مترمربع انبار سرپوشیده می‌باشد. اسکله مسافرتی والفجر نیز به جابه‌جایی بار و مسافر میان این استان و کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌پردازد.

فهرست‌ها

ره‌آورد و صنایع دستی

ره‌آورد خوراکی: خرما، ارده، ماهی، میگو و مسقطی
صنایع دستی: گبه، گلیم، نمدمالی، حصیربافی، سوزن دوزی، زنبیل و سبد، جارو، سفالگری، مشک، لنج‌سازی، قایقسازی، توربافی، تونیره بافی، و دولچه^[۳۴]

جاذبه‌های گردشگری

دخمه‌های شهر باستانی سیراف

قلعه نصوری

جاذبه‌های تاریخی

شهر باستانی سیراف
شهر باستانی ریشهر
بافت شهر بوشهر
خانه رئیسعلی (موزه)
کلیسای خارک
مسجد بردستان (دیر)
قلعه نصوری
کاخ بردک سیاه
گور دختر
کشتی رافائل
خانه قاضی
امامزاده عبدالمهیمن
عمارت کلاه‌فرنگی بوشهر
عمارت گلشن
کلیسای ارامنه گریگوری
گورستان مهاجمین انگلیسی
قبر جنرال
عمارت کوتی
مدرسه سعادت
عمارت ملک بوشهر
کاخ سنگ سیاه
کوشک اردشیر
سنگ‌نبشته هخامنشی (جزیره خارک)
دژ برازجان
نیایشگاه مند
کاخ بردک‌سیاه
امامزاده شاهزاده ابراهیم
قلعه خورموج
امامزاده امام حسن
قلعه عظیم منصورخان شبانکاره‌ای
مناطق باستانی بیشهر وهزار مران
انبارکهنه شبانکاره
انبار خان

جاذبه‌های گردشگری

سواحل خلیج فارس
کوه پدری
آبشار زیرراه
آبشار فاریاب پشتکوه
مناطق تفریحی باغ شمالی هلیله
غار چهل‌خانه

مناطق حفاظت شده

منطقه حفاظت شده مند (زیستگاه آهو و جنگل‌های حرا، شهرستان دیر)
منطقه حفاظت‌شده حله
پارک ملی دریایی دیر-نخیلو
پارک ملی نای‌بند
پناهگاه حیات وحش خارک
پناهگاه حیات وحش کوه‌سیاه
اثر طبیعی ملی گنبد نمکی جاشک (دشتی)

موزه‌ها

موزه دریا و دریانوردی خلیج فارس
موزه رئیسعلی دلواری
موزه مردم‌شناسی بوشهر

چهره‌های سرشناس

عالم مبارز آیت‌الله سید عبدالله بلادی بوشهری

شهید شیخ ابوتراب عاشوری از فعالان انقلابی

مفتون بردخونی، دوبیتی سرای جنوب

نوحه خوان جهانبخش کردی‌زاده (بخشو)

رئیسعلی دلواری قهرمان ملی

دینی

سید عبدالله بلادی بوشهری، از رهبران مبارزه با استعمار بریتانیا
سید مرتضی مجتهداهرمی، از رهبران آزادیخواه و مبارز جنوب
ملا علی تنگستانی، از علما و مراجع آزادیخواه و مبارز جنوب
شیخ حسن آل‌عصفور بوشهری، از علماء و محدثین قرن سیزده قمری
شیخ محمدحسین برازجانی، از روحانیون مبارز در جنگ جهانی اول
ابوتراب عاشوری، از مبارزان مذهبی انقلابی
سید محمدحسن نبوی، شخصیت علمی، فرهنگی و نویسنده
فاضل جمی مجتهد و ادیب
میرزا احمد گنخکی، از علمای سنتی استان
سید علینقی دشتی میانخره‌ای، مجتهد و مؤلف
شیخ عبدالنبی بحرانی بردخونی دشتی، از علمای سرشناس منطقه دشتی، استان بوشهر
عبدالنبی نمازی، امام جمعه کاشان و نماینده تهران در خبرگان
سید هاشم حسینی بوشهری، نماینده استان بوشهر در مجلس خبرگان
غلامعلی صفایی بوشهری، نماینده ولی فقیه در استان بوشهر و امام جمعه بوشهر
سید مصطفی حسینی دشتی، مؤلف
میرزا ابراهیم دشتی (منهاج)، نماینده اسبق استان بوشهر در خبرگان و اولین امام جمعه بوشهر
میرزا عبدالوهاب شریعت بهبهانی، عالم و مجتهدی که سالهای متمادی مرجع امور دینی و مذهبی مردم دیلم و لیراوی بود.

ادبی

فایز دشتی، دوبیتی سرای جنوب
منوچهر آتشی، شاعر نوسروده‌های بومی
علی دشتی، سیاسی و نویسنده
احمد آرام، داستان‌نویس
صادق چوبک، نویسنده رمان تنگسیر
مفتون بردخونی، شاعر دوبیتی سرای جنوب
فاضل جمی، ادیب و شاعر
میرزا محمد جعفرخان حقایق نگار، نویسنده (فاش کننده راز قتل امیرکبیر)
محمدرضا نعمتی‌زاده، شاعر مشهور به نیمای جنوب
مدام دیری، شاعر
علی باباچاهی، شاعر
منیرو روانی پور، داستان‌نویس
محمدرضا صفدری، داستان‌نویس
رسول پرویزی، نویسنده
محسن شریف، نویسنده
دکتر سید جعفر حمیدی، شاعر، بومی‌سرا و استاد ادبیات دانشگاه
محمد بیابانی، شاعر و بومی‌سرا
ایرج شمسی‌زاده، شاعر و بومی‌سرا
رضا طاهری، مورخ، شاعر و نویسنده
خلیل عمرانی، شاعر

هنری

محمد شریفیان مبتکر اقتباس ملودی و آهنگ از موسیقی ملی جهت نوحه‌های عزاداری بوشهر
جهانبخش کردی‌زاده مشهور به بخشو از نام آوران و احیاگران نوحه خوانی بوشهر
همایون خرم، نوازنده ویولن، موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز سرشناس و پژوهشگر موسیقی ایرانی
محسن شریفیان، خواننده و آهنگساز و مؤلف چند کتاب در زمینهٔ موسیقی محلی و تاریخ موسیقی محلی بوشهر
ایرج صغیری، کارگردان، نمایش نامه نویس

فرهنگی اجتماعی

رئیس علی دلواری، مبارز جنوبی علیه استعمار گران انگلیسی
زایر خضرخان اهرمی مبارز ملی جنوب (همرزم رئیسعلی دلواری)
شیخ حسین خان چاه کوتاهی مبارز ملی (همرزم رئیسعلی دلواری)
ملا علی تنگستانی عالم و مرجعیت دینی (همرزم رئیسعلی دلواری)
خالوحسین بردخونی، مبارز اهل بردخون (همرزم رئیسعلی دلواری)
غضنفرالسلطنه برازجانی، مبارز جنوبی علیه استعمار گران انگلیسی
علی اسماعیل فخرایی مشهور به علی‌سمیل مبارز و از مخالفان پهلوی دوم

نمایندگان مجلس شورای اسلامی

نمایندگان فعلی (دوره نهم) در مجلس شورای اسلامی:

عبدالکریم جمیری، نمایندهٔ مردم بوشهر، گناوه و دیلم.
سید مهدی موسوی‌نژاد، نمایندهٔ مردم دشتستان.
سید محمدمهدی پورفاطمی، نمایندهٔ مردم دشتی، تنگستان.
موسی احمدی، نمایندهٔ مردم کنگان، دیر، جم و عسلویه.

نمایندگان سابق مجلس شورای اسلامی

غلامعلی میگلی‌نژاد، نماینده سابق مجلس (دوره هشتم، بوشهر، دیلم و گناوه)
حمیده عدالت، متخصص حشره‌شناسی پزشکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و نماینده اسبق مجلس (دوره ششم، دشتستان)
ایوب پاپری مقدم‌فرد، نماینده سابق مجلس (دوره هشتم، دشتستان)
سید کمال‌الدین شهریاری، از فعالان مدیریت کلان سیاسی و نماینده اسبق مجلس (دوره سوم و چهارم، شهرستانهای جنوبی)
عبدالله حاجیانی، نماینده اسبق مجلس (دوره پنجم و ششم، شهرستانهای جنوبی)
قیصر صالحی، نماینده اسبق مجلس (دوره هفتم، دیر و کنگان و جم)
عسکر جلالیان، نماینده سابق مجلس (دوره هشتم، دیر و کنگان و جم)

ورزش

مسابقه شاهین بوشهر–پیروزی تهران در لیگ برتر که شاهین بوشهر با نتیجه ۴ بر ۱ به پیروزی رسید.

تیم‌های ورزشی فوتبال استان

ایران جوان بوشهر
شاهین بوشهر

شهرک‌های صنعتی

در این استان ۱۰ شهرک صنعتی با مساحتی بالغ بر ۱۴۰۰ هکتار وجود دارد. وضعیت شهرک‌ها و نواحی صنعتی در سطح استان بوشهر به شکل زیر است:

شهرک صنعتی برازجان
شهرک صنعتی اهرم
شهرک صنعتی دلوار
ناحیه صنعتی بنه گز در تنگستان
شهرک صنعتی دیلم در ناحیه صنعتی بویرات (دیلم)
شهرک صنعتی بندر ریگ در ناحیه صنعتی عربی (دشتی)
شهرک صنعتی خورموج، دیر، کنگان و گناوه، دلوار در ناحیه صنعتی لمبدان (دیر)

مناطق ویژه اقتصادی

منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس
منطقه ویژه اقتصادی بندر بوشهر
منطقه ویژه اقتصادی شمال استان

مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها

۲۸ مرکز آموزش عالی، مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای و مؤسسات تحقیقاتی، نقش مهمی در تأمین نیروی انسانی متخصص مورد نیاز بخش‌های اقتصادی استان و مناطق همجوار ایفا می‌کنند که مهمترین آن‌ها عبارتند از: